მართლმადიდებლობა და ადამიანის უფლებები
მსოფლიო პატრიარქი ბართლომე
კონრად ადენაუერის ფონდში წაკითხული მოხსენება
ბერლინი, 2 ივნისი 2017 წელი
გერმანულიდან თარგმნა შოთა კინწურაშვილმა
ადამიანის უფლებები ნამდვილად არის ერთერთი უდიდესი მონაპოვარი კაცობრიობის ისტორიაში, უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი თავისუფალი, სამართლიანი და ადამიანური მსოფლიოსაკენ მიმავალ გზაზე.
XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში დასავლეთში პოლიტიკური, სოციალური, ეკონომიკური და რელიგიური კრიზისებიის ჯაჭვის, ამერიკული და ფრანგული რევოლუციების შემდგომ ადამიანის უფლებები მსოფლიოს სცენაზე შემოვიდა. კლასიკური დეკლარაციების (1776 და 1789) შემდეგ ადამიანის უფლებები მეტანაკლებად პოლიტიკური აქტუალურობის ცენტრში დადგა. ეს დინამიური რეალობა უდიდეს გამოწვევებთან და თანამედროვეობის სასიცოცხლო საჭიროებებთან იყო შეკავშირებული. უნივერსალური ადამიანის უფლებების ნამდვილი ეპოქა გაერთაინებული ერების 1948 წლის 10 დეკემბრის ზოგადი დეკლარაციით იწყება. ის ჭეშმარიტად ჰუმანისტური მანიფესტია კაცობრიობის ისტორიაში მომხდარი უდიდესი კატასტროფების შემდგომ, ამასთან კავშირშია აგრეთვე მეორე მსოფლიო ომის ტრაგიკული შედეგები.
ჩვენი დროის ტერორისტული თავდასხმები, მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი და გამოსავლის გარეშე დარჩენილი პლურალიზმი, რომელიც არა მარტო მულტიკულტურალიზმს შეეხება; ასევე მუდმივად კლებადი თანხმობა – ღირებულებებისა და მიზნების, ქორწინებისა და ოჯახის, აბორტისა და ევთანაზიის, ბავშვების აღზრდის და განათლების, სიკეთისა და ბოროტების და ამით მასთან დაკავშირებული სიძნელეები, ამ ყველაფერს საერთო ღირებულებებზე ორიენტირებაში სიძნელეები შემოაქვს. აქ ადამიანის უფლებები როგორც ინსტრუმენტი მრავალი პრობლემის გადაჭრას და მსოფლიოში არსებული თავისუფლების კრიზისი დაძლევის გზებს გვთავაზობს. თანამედროვე კულტურის ზეგავლენა და ტექნოპოლისის რისკები გლობალური მასშტაბით ახალ პასუხებს ითხოვს, რომელიც აღარ იქნება ტრადიციულ ეთიკურ პრინციპებზე დაფუძნებული და რომლისთვისაც ადამიანის უფლებები როგორც საყრდენი იქნება შეთავაზებული. თქვენ შეიძლება გაგახსენდეთ ჩინეთში ცვლილებების შემდეგ იურგენ ჰაბერმასის სტუმრობა, რომელმაც ამ უდიდეს ქვეყანაში ადამიანის უფლებები როგორც პოლიტიკურ-სოციალური პრობლემების მოგვარების შესაძლებლობად წარმოადგინა.[1] ჰაინერ ბილეფელდტი სამართლიანად შენიშნავდა: თანამედროვეობის გამოვლინებები დღეისათვის სულ უფრო მეტად გლობალურ მასშტაბებს იძენს. ეს ასევეთანამედროვე ცივილიზაციის კრიზისებსა და რისკებს ეხება, რომელიც მარტო თავიდან ჩარევით ტრადიციული ეთიკისი ფორმებით ანუ ტრადიციული პოლიტიკურ-სამართლებრივი ინსტიტუციებით დაძლევას ვეღარ შეძლებს. (…) ის უპირველეს ყოვლისა დასავლეთში აღმოჩენილი ადამიანის უფლებები, როგორც თანამედროვეობის კრიზისებზე პასუხი მსოფლიოს მრავალ რეგიონში უსამართლობისა და კრიზისების დაძლევისათვის მიუდგომელი ჩანს დღეს “. [2]
ყოველ შემთხვევაში ხალხისა თუ ცალკეული ინდივიდების მეხსიერებაში „ადამიანის უფლებები“ – ადამიანის ღირსების, თავისუფლებისა და სამართლიანობისათვის ბრძოლის სიმბოლოა, ის კაცობრიობის უკეთესი მომავლის იმედის ნიშანია. ადამიანებმა იციან, რომ თავისუფლება და მშვიდობა ეკონომიკური განვითარების, სიცოცხლოს დონის ამაღლების, მეცნიერების და ტექნიკის წარმატების უტყუარ შედეგს სულაც არ წამოადგენს.
I.
ქრისტიანული ეკლესიები ადამიანის უფლებების იდეას გამოჩენისთანავე შეეწინააღმდეგნენ. „მოდერნული სულის არცერთი განვითარება არ არსებობს, რომელიც თავდაპირველად წინააღმდეგობას ეკლესიის და მისი ღვთისმეტყველების მხრიდან არ შეჯახებოდა“[3], წერს იურგენ მოლტმანი. ეკლესიისა და მისი ღვთისმეტყველებისათვის ადამიანის უფლებები იყო „ადამიანთა ძალაუფლების საშინელი გამოხატულება“,[4] ხშირ შემთხვევაში თვით ქრისტიანობისაგან განდგომაც კი.
საკმაო დროის გასვლა იყო საჭირო რათა დიდი რაოდენობით დაგროვილი ზიზღი და ორმხრივი ეჭვი გამქრალიყო. პირველად მეოცე საუკუნეში დატრიალებული კატასტროფული შედეგების და აღუწერელი არაჰუმანურობის შემდეგ მოხდა ის, რომ დასავლეთის ეკლესიებმა ადამიანის უფლებები საკუთარი საქმიანობის ჰუმანურ სამიზნედ აქციეს. დღევანდელ მსოფლიოში ადამიანის უფლებები საეკლესიო მოწმობის გულს მიეკუთვნება, როგორც ამას კონრად ჰილპერტი აყალიბებს: „ეჭვგარეშეა, რომ დღევანდელი რომის კათოლიკური ეკლესია ადამიანის უფლებების მხედველობაში მიღებას და მის პრაქტიკაში განხორციელებას საკუთარი საქმიანობის ერთერთ ცენტრალურ მისწრაფებად ხედავს. ეს ასევე ევანგელურ ეკლესიასაც ეხება, აგრეთვე ისეთ დიდ რელიგიურ კავშირებს როგორიც არის ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო და ლუთერული მსოფლიო გაერთიანება“. [5]
ადამიანის უფლებები დღესაც იმყოფება რელიგიასთან კონფრონტაციაში, ამჯერად არა ქრისტიანულ რელიგიებთან. ნამდვილად არ არის ამ რელიგიებისათვის ადამიანის უფლებების ფენომენთან შეხვედრა ადვილი საქმე. ადამიანის უფლებები ტრადიციული რელიგიების სათნოებათა რიცხვს არ მიეკუთვნება, მიუხედავად იმისა რომ მისგანაც ადამიანის ღირსების დაცვისა და დაფუძნებისათვის დიდი იმპულსი გამოვიდა. უკვე ითქვა, რომ ადამიანის უფლებები უდიდესი გამოწვევა და უმძიმესი პრობლემაა, რომელთანაც რელიგიებს დღემდე აქვთ დისკუსია. მიუხედავად ამისა ერთობლივი ზრუნვა ადამიანის ღირსებისათვის, თვით ამ ღირებულებების სხვადასხვაგვარი დასაბუთებისა სინამდვილეში რელიგიებს და ადამიანის უფლებებს ერთმანეთთან აკავშირებს.
არაქრისტიანული რელგიების ძირითადი არგუმენტები ადამიანის უფლებების წინააღმდეგ შემდეგია:
ა) ადამიანის უფლებები დასავლეთ ევროპაში და ჩრდილოეთ ამერიკაში აღმოცენდა. ამის შესაბამისად ის არის დასავლური კულტურის სიკეთე და დასავლური პოლიტიკური კულტურის ფუნდამენტურ წინაპირობასთან არის დაკავშირებული. მათი უნივერსალური მნიშვნელობის მოქმედება არის დასავლეთის ჰეგემონიური სწრაფვის ახალი ფორმა, დასავლეთის კულტურული იმპერიალიზმი.
ბ) ადამიანის უფლებები ქრისტიანობის ბეჭედს ატარებს, თუმცა ის ეკლესიის საწინააღმდეგოდაც იყო მიმართული და ეკლესიებმა დასაწყისში ის უარყვეს. ასეთი ადამიანის უფლებები არის ქრისტიანული მისიის სუბლიმური ფორმა, ქრისტიანული სამყაროს ტროას ცხენი.
გ) ადამიანის უფლებები ეს არის ინდივიდუალისტური ადამიანის სურათის გამოხატულება, რომელიც საზოგადოებრივი ცენტრისტული კულტურების ანთროპოლოგიურ ფუნდამენტს ანგრევს და ამ კულტურის წარმომადგენლობისათვის წარმოუდგენელ პროვოკაციას და პატივისცემის დაკარგვას წარმოგვიდგენს. მათ თვალში მსოფლიოში ადამიანის უფლებებმა უფრო მეტი პრობლემა წარმოშვა, ვიდრე გადაჭრა.
დ) ადამიანის უფლებები სეკულარიზმსა და ანთროპოცენტრიზმს განასახიერებენ, რომელიც არადასავლური კულტურების თეოცენტრიზმთან და კოსმოცენტრიზმთან შეუთავსებელია. აქვე ხაზგასმულია, რომ ადამიანის უფლებებისათვის მებრძოლი მოძრაობები იყვნენ და კვლავაც არიან ათეიზმთან კავშირში.
ზემოთჩამოთვლილზე გვსურს ავღნიშნოთ, რომ ადამიანის უფლებების გზაზე მათთან რელიგიების ქცევა ბევრ რამეზეა დამოკიდებული. გამოსავალი რელიგიებს და ადამიანის უფლებებს შორის დიალოგის გარეშე ვერ მოიძებნება. ეს ყოველივე რელიგიათაშორისი დიალოგით ნაყოფიერად არის მხარდაჭერილი. დიალოგი აქ აგრეთვე არის ტვირთმზიდავი, უნდობლობის გადალახვის, კოოპერაციისა და ღიაობისათვის მზრუნველობის აქტი .
II.
„ადამიანის უფლებების“ გამოწვევა აგრეთვე მართლმადიდებელ ეკლესიასაც ეხება. თოთხმეტი ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულება ადამიანის უფლებებთან მიმართებაში არ არის ერთსულოვანი. სამწუხაროდ მართლმადიდებელ სამყაროში არსებობენ წრეები და პიროვნებები, რომლებიც თანამედროვე ადამიანის უფლებებს მართლმადიდებლური იდენტობისათვის როგორც საფრთხეს ისე ხედავენ. ისინი ზედაპირულად აფასებენ ადამიანის უფლებებს, როგორც „თანამედროვეობის ფუნდამენტალიზმს“ და საუბარი ამის შესახებ მათთვის მხოლოდ „იმპორტირებული დისკურსია“. ეს წრეები და პიროვნებები ადამიანის უფლებებს, ასევე მართლმადიდებლობას არასამართლიანად ექცევიან. ამით ისინი დევნიან შესაძლებლობას რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ და ღვთისმეტყველებამ დადებითი წვლილი შეიტანოს იმ საქმეში რასაც თითოეული ადამიანის უფლების დაცვა ჰქვია. ეს არის რაღაც თვითმარგინალიზაციის ფორმა. ამგვარად მართლმადიდებლური სამყაროს შესახებ შემოსული კლიშეები ფუძნდება და მისი მისამართით წამოსულ კრიტიკას უფრო მეტი არგუმენტები ემატება. კვლავ მეორდება მართლმადიდებლობის სტერილურ ტრადიციონალიზმთან იდენტიფიცირება, ხდება რა მისი დასავლეთისათვის უცხო რელიგიურ კულტურად წარმოჩენა და საყვედურები ორთოდოქსიზმის განახლებასთან. ასეთი შეფასებებს იპოვით, მაგალითად სამუელ ჰანტიგტონის შეხედულებებში, ის ამბობს: „ევროპა იქ მთავრდება, სადაც დასავლურ ქრისტიანობას აქვს საზღვარი და იწყება ისლამი და მართლმადიდებლობა“.[6]
მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულება თანამედროვეობასთან და ადამიანის უფლებებთან მიმართებაში საღვთისმეტყველო კრიტერიუმებს უნდა ეფუძნებოდეს. დღეს თითქოს ჩვენთვის წარმოუდგენელიც კია თუ როგორ შეიძლება ჩვენი დროის მართლმადიდებელი თეოლოგის დამოკიდებულება თანამედროვეობასთან დადებითი იყოს, ჩვენ შევეჩვიეთ მხოლოდ უარყოფით შეფასებებს ყოველი სიახლის მისამართით.
ნამდვილად, მართლმადიდებელი ეკლესიების სიძნელეები ადამიანის უფლებებთან არ არის მაგალითი საღვთისმეტყველო ბუნების, არამედ ის წარმოშობილია უფრო ისტორიული კონტექსტის, თანამედროვეობასთან ნეგატიური გამოცდილებიდან გამომდინარე. ეს სიძნელეები ჩვენ გადალახვად მიგვაჩნია, მით უმეტეს განმანათლებლობის ფუნდამენტური პრინციპები, თავისუფლება და გონი მართლმადიდებლური ანთროპოლოგიისათვის უცხო არ არის.
მართლმადიდებლური ანთროპოლოგიის ძირითადი ტერმინი ადამიანის უფლებებთან შეხვედრისას არის პიროვნების ცნება, რომელიც პატრისტიკულ ტრადიციაში მყოფობს და ადამიანს ღვთის ხატად და მსგავსად გამოხატავს (დაბ. 1,26). პიროვნებად ყოფნა ადამიანს უმაღლეს ღირებულებას ანიჭებს, რომელიც გამოუხატავია, „არაფერი არ არის პიროვნებაზე წმინდა“.[7]
მართლმადიდებლური ქრისტიანობისათვის იყო პიროვნება ნიშნავს იყო მასთან ერთად, იყო ერთობაში სხვა პიროვნებებთან ერთად. „ერთი (მარტო) პიროვნება არ არის პიროვნება“ – ამბობს პერგამოსის მიტროპოლიტი იოანე ზიზიულასი. ამით ის მართლმადიდებლურ ანთროპოლოგიას ინდივიდუალისტურ ევდემონიზმს და ამპარტავნული გულისცემას მხოლოდ „ჩემს უფლებებზე“ უპირისპირებს, რომელიც ადამიანებს შორის უფსკრულს წარმოშობს. მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა და დიდი კრების გზავნილი ამ ჭეშმარიტებას განსაკუთრებულად უსვამს ხაზს: მართლმადიდებელი ეკლესიის მხრიდან ადამიანის უფლებებზე წვდომა კონცენტრირებას ახდენს ასევე საფრთხეებზეც, კერძოდ ინდივიდუალური უფლება ინდივიდუალიზში და მოთხოვნებით აზროვნების გაუკუღმართება. ასეთი სიმცდარე წარმატებას აღწევს თავისუფლების სოციალური გადასახადის საფუძველზე და ბედნიერების მოთხოვნით უფლებების მკვეთრი ტრანსფორმაციისაკენ მივყავართ, ისევე როგორც თავისუფლების იდენტიფიკაციის გადაჭარბებული საფრთხისაკენ ინდივიდუალურ თვითნებობასთან ერთად როგორც „უნივერსალური ღირებულება“, რომელიც სოციალური ღირებულებების, ოჯახის, რელიგიის და ეროვნების საფუძველს მარხავს და ფუნდამენტურ მორალურ ღირებულებებს უქმნის საფრთხეს“.
სწორედ ამასთან დაკავშირებით კრების გზავნილმა სამართლიანად კვლავ ხაზიგაუსვა, რომ ადამიანის ღირსების მოფრთხილების მართლმადიდებლური იდეალი ადამიანის უფლებების ეტაბლირებულ ჰორიზონტს აჭარბებს და რომ „სიყვარული კი უდიდესია ამათგან (1კორ. 13,13), როგორც ქრისტემ გამოგვიცხადა და როგორც ყველა მისი მორწმუნე, რომლებიც მას მისდევენ, მსგავსად ცხოვრობენ“. მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველებისათვის, „უმაღლესი ეთიკური ქმედება“ არის შეწირული სიყვარული, ე.ი. მოყვასის სახელით ნებაყოფლობითი უარი პირად ინდივიდუალურ უფლებაზე. ეს არცერთ შემთხვევაში ადამიანის უფლებების ღირებულების დამცრობას არ ნიშნავს. პირიქით! მორწმუნე ადამიანს დამატებითი მოტივაცია გააჩნია, ადამიანის (მოყვასის) უფლებებისათვის ამოქმედდეს. როდესაც ადამიანს ქრისტიანული თავისუფლების უმაღლესი ღირებულების სწამს, ეს არცერთ შემთხვევაში არ აღნიშნავს, რომ ადამიანმა გარეგანი თავისუფლება დაკარგოს ან გააუფასუროს. მართლმადიდებლობას თავისუფლების ძალიან ღრმა სოციალური ფასი გააჩნია. გიორგი ფლოროვსკი საუბრობდა აღმოსავლური ეკლესიის „ძლიერ სოციალური ინსტინქტზე“.[8] მართლმადიდებლური ქრისტიანობისათვის თავისუფლების დიდი ქარტია ეს პიროვნების კულტურაა.
III.
პიროვნების კულტურა მართლმადიდებლობის შეუფასებელი შენატანია ევროპულ იდენტობაში. ევროპა ჩვენთვის არ არის „თავშივე დაბადებული“, არამედ გზავნილი და შთამაგონებელი ვერსია „გონებით გაცნობიერებული თავისუფლების“. ამ სახის თავისუფლების, თანასწორობისა და ძმობის იდეას არ უნდა ჩამოვაშოროთ, რასაც ჩვენ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში ვკითხულობთ:“ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი თავისი ღირსებითა და უფლებებით. მათ მინიჭებული აქვთ გონება და სინდისი და ერთმანეთის მიმართ უნდა იქცეოდნენ ძმობის სულისკვეთებით“.
ეკუმენური ქარტია, რომელიც შეიქმნა ევროპის ეკლესიათა კონფერენციის მუშაობის შედეგად, მასში მონაწილეობდნენ აგრეთვე მართლმადიდებელი ეკლესიები და ასევე მას ხელი მოაწერა ევროპის რომის კათოლიკე ეპისკოპოსთა სამუშაო ჯგუფმა, გვეუბნება: „ ვინაიდან ჩვენ ყოველი ადამიანის პიროვნებას და ღირსებას, როგორც ღვთის ხატებად ვაფასებთ და სრულად ვუჭერთ მხარს ყოველი ადამიანის თანასწორობას, ჩვენი სურვილია ერთობლივი წვლილის შეტანა, რათა დევნილები და დევნილის სტატუსის მაძებარი ადამიანები ევროპაში ადამიანის ღირსების შესაბამისად მიიღონ და დახმარება აღმოუჩინონ“.
ადამიანის ღირსება – ადამიანის უფლებების ნორმატიული საფუძველია, რაც თავისთავში მოიცავს ყოველი ადამიანის თანასწორობის განზომილებას და არა ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების მოჩვენებითობას. სწორედ ამიტომ ტერმინი ადამიანის ღირსება ყველა ადამიანის უფლებათა დოკუმენტში მხოლობით რიცხვშია გამოყენებული.[9]
ევროპის ადამიანის უფლებების სულისკვეთება დოქტორმა ჰანს გერტ პოტერინგმა მკაფიოდ გამოხატა, როცა ის ამბობდა: „ჩვენ ვუღალატებთ ჩვენს ღირებულებებს, თუკი მავთულხლართები, ცრემლსადენი გაზი, წყლის ჭავლი და ძაღლების ეშელონი იქნება ლტოლვილთა ნაკადის ევროკავშირისაგან შეჩერების საშუალება“.[10]
ევროპული იდეა არ შეიძლება მხოლოდ ეკონომიკური ინტერესებითა და პრაგმატული ტექნოკრატიული ორიენტირით შემოიფარგლოს. მას გააჩნია აგრეთვე სულიერი, ჰუმანიტარული და კულტურული ასპექტი. თავის მხრივ სწორედ ამაზე საუბრობს ჰანს კიუნგი თავის „ერთიან მსოფლიო ეთიკაზე დაფუძნებულ ევროპაზე“.[11]
ჩვენთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ ევროპის სული ადამიანის უფლების თავისუფლებასთან ერთად, ღრმა ქრისტიანული თავისუფლებიდან ამოზრდილი უანგარო სიყვარულის გამომხატველია. ამ ყოველივეს ადამიანებში სოლიდარობისათვის ამოუწურავი ძალების მობილიზირება შეუძლია, მათი უსამართლობის წინააღმდეგ ბრძოლაში ჩართვა, უკეთესი და ადამიანური მსოფლიოს შექმნისათვის.
IV.
ამის საფუძველზე ჩვენ გვსურს მართლმადიდებლობის დამოკიდებულება ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებით შემდეგნაირად ჩამოვაყალიბოთ:
ა) მართლმადიდებელი ეკლესიის შეხვედრა ადამიანის უფლებებთან ფართო მოცემულობაში ხდება თავისი დისკუსიით თანამედროვეობასთან. მართლმადიდებლურმა ქრისტიანობამ განმანათლებლობასთან მიმართებაში თავდაცვითი დამოკიდებულება საბოლოოდ უნდა გადალახოს. განმანათლებლობის სულისკვეთება არ წარმოადგენს საშოშროებას ჩვენი იდენტობისათვის. როგორც სრული უარყოფა ან სრული მიმღებლობა მოდერნულობისა არ იქნება სწორი საქციელი. მეორეს მხრივ განმანათლებლობის ჭეშმარიტი სულისკვეთება ასევე მის რიგ სიმახინჯეებთან არ უნდა აგვერიოს. თუმცა აგრეთვე უარყოფითი მხარეები და გამოსავლის დაკარგვის საფრთხეებს თანამედროვეობაში არ უნდა წავუყრუოთ. ამასთან დაკავშირებით კარდინალი კასპერი წერდა: „ თანამედროვეობის უდიდესი თავისუფლების იდეა საკითხს გარეთ დგას“. ადამიანის უფლებები, ტოლერანტობა, კანონის წინაშე თანასწორობა, მეცნიერების და ხელოვნების თავისუფლება, სამართლებრივი სახელმწიფო არის ხანგრძლივი პროცესის მიღწევები, რომელთაც ქრისტიანული პრინციპები შემდგომშიც განავითარებს. „თუმცა არსებობს მიზერული და ღრმა შინაგანი ამბივალენტი თანამედროვე თავისუფლების კონცეფციისა. ამის დანახვა ისე ნათლად არასოდეს არ იყო შესაძლებელი, როგორც ეს დღეს არის“.[12]
ბ) მოთხოვნებით სავსე ამოცანა, მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების შეხვედრა მოდერნულობასთან მოითხოვს ჩვენი დროის პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური ფაქტებისა და მონაცემების ცოდნას. თანამედროვე კულტურის შესწავლის გარეშე ორჭოფობას თავიდან ვერ ავიცილებთ. ასეთი ორჭოფობა არის ტენდენციის მატარებელია, თანამედროვეობის ნეგატიური განზომილება მის არსად მივიჩნიოთ. ხრისტოს იანარასი მართლმადიდებლურ კულტურას მოდერნულობასთან მიმართებაში ახასიათებს, როგორც „მისაღებს“ და არა „წინააღმდეგობრივს“.[13] ის აგრეთვე კრიტიკულად შენიშნავს, „დასავლეთიდან პირდაპირი იმპორტი“ მართლმადიდებლურ სამყაროში „კულტურული შიზოფრენიის სახეობამდე“ შეიძლება მიგვიყვანოს.[14]
ერთი რამ ნამდვილად არის ჩემთვის კარგად ცნობილი: არსებულმა დაძაბულობებმა მოდერნულობასა და ქრისტიანულ ანთროპოლოგიას შორის შეიძლება გაორებამდე მიგვიყვანოს, თუმცა ეს არცერთ შემთხვევაში არ ნიშნავს, რომ ანთროპოლოგია შეუთავსებელი სიდიდისაა და რომ დიალოგი მათ შორის შეუძლებელი და უნაყოფო იქნება. დასაწყისისათვის სტერილური შეუთავსებლობა ქრისტიანობის მოდერნულობასთან დასავლეთში არცერთ შემთხვევაში არ უნდა განმეორდეს მართლმადიდებელი ეკლესიის მოდერნულობასთან შეხვედრისას.
გ) თავისუფლების სოციალური განზომილებაზე აქცენტის გაკეთება, სოციალური და საზოგადოებრივი უფლებები მართლმადიდებლებს არ გვანთავისუფლებს იმ ამოცანისაგან, რომ ინდივიდუალური უფლება მთელი სერიოზულობით მივიღოთ. ჩვენ დაჟინებით მოვითხოვთ: ერთია ინდივიდის დაცვა, ხოლო სულ სხვაა ადამიანის უფლებების ინდივიდუალისტური დავიწროება. ეს არის ადამიანის უფლებების არსის მცდარი შეფასება, მისი არსებითად ინდივიდუალისტური განსაზღვრა. ეს ჭეშმარიტებაა, რომ თავდაპირველად ინდივიდუალური უფლება თავისუფლების სოციალურ განზომილებაზე მიუთითებს. ადამიანის სოციალური უფლება ერთმნიშვნელოვნად მოიცავს ინდივიდის თავისუფლების დაცვას. ასევე ძმობისა და სოლიდარობის განზომილება მიეკუთვნება ადამიანის უფლებებს, რამაც , ე.წ. „მესამე თაობის“ ადამიანის უფლებებზე საუბარში ახალი აქტუალურობა კვლავ შეიძინა.
დ) მართლმადიდებლობას ხშირად ეთნოცენტრულ ტენდენციებს აყვედრიან. აქ უნდა მოვახდინო დიფერენცირება, ეს მცდარი განვითარება მართლმადიდებელ ეკლესიაში არ ამართლებს ერთობლივ განაჩენს მთელს მართლმადიდებლობაზე. ჩვენი შემდეგი ხედვა გაგვაჩნია, რომ მართლმადიდებლური ქრისტიანობა თავისი არსით არ არის ეთნოცენტრული. მართალია რომ ეკლესიის მონაწილეობა მართლმადიდებელ ხალხთა განმანთავისუფლებელ ბრძოლებში და მისი წვლილი იდენტობის ფორმირებასა და შენაჩუნებაში უდიდესია, ამავე ხალხებში ეკლესიასთან განსაკუთრებული ახლო ურთიერთობა ხალხისა და სახელწიფოსთვის შესაძლებელია ნაციონალიზმის წყაროდ წარმოჩინდეს.
აქვე უნდა შევნიშნო, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ეთნოცენტრიზმს კვლავაც მართლმადიდებელობის ჭეშმარიტ ტრადიციასთან შეუთავსებლად მიიჩნევს და განსჯის მას. თუკი ნაციონალიზმი მართლმადიდებლობის კონტექსტში გამოჩნდება, მას სხვა წყარო გააჩნია და არა მართლმადიდებლური რწმენა. შეხვედრა მოდერნულობასთან და ადამიანის უფლებების კულტურასთან მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის კარგი შესაძლებლობაა საკუთარი ზენაციონალური, უნივერსალური ღირებულებები ნათლად დაგვანახოს.
ე) აგრეთვე მართლმადიდებელმა ეკლესიამ და ღვთისმეტყველებამ საბოლოოდ უნდა აღიარონ, რომ ადამიანის უფლებები თანამედროვეობის მონაპოვარია, და მას სეკულარული ბუნება გააჩნდა. თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ქრისტიანული პრინციპებისა და მოძრაობების წვლილი მის წარმოშობაში იქნეს უარყოფილი. ასევე ადამიანის, როგორც აბსოლიტური ღირებულების მხედველობაში მიღება სულაც არ არის თანამედროვეობის აღმოჩენა. ადამიანის ღირსების პატივისცემისათვის აქტიურობა არ არის ცარიელი ჰუმანური მოთხოვნა, ის მოედინება ქრისტიანული სახარებისეული სიყვარულის შუაგულიდან. ქრისტიანობის კონტექსტში ღვთის მცნებები ეთიკურ იმპერატივს წარმოადგენს, რითაც ის დამატებით მნიშვნელობას და წონას იძენს.
ვ)ჩვენ ვხედავთ სოლიდარობის იდეას როგორც ცენტრალურს მართლმადიდებლობის და ადამიანის უფლებების შეხვედრისათვის. სოლიდარობის ცნება ამოწმებს ერთის მხრივ ქრისტიანული მოყვასის სიყვარულს და ძმობას, იმავდროულად კავშირშია თანამედროვე თავისუფლების ისტორიასთან და უპირველესად სამართლიანოაბასთან და თანასწორობისათვის ბრძოლასთან. ეს ქმნის სოლიდარობის ერთობლივ საყრდენ წერტილს ქრისტიანული სოციალური ეთიკის და ადამიანის უფლებების დამცველ მოძრაობას შორის.
ჩვენი ქრისტიანული იდენტობა ჩვენივე იდენტობისაგან როგორც თანამედროვე ადამიანებმა არ შეგვიძლია გავყოთ. ყველა ჩვენთაგანისათვის, ჩვენი ეპოქა არის მოცემულობა, რომელშიც ჩვენი ქრისტიანული ცხოვრებით უნდა დავამოწმოთ ქრისტე. რასაც დღეს მართლმადიდებელი ეკლესიისაგან ელიან, რომელიც თანამედროვე ადამიანისათვის დადებითად იმოქმედებს, როგორც ადგილი თავისუფლების რაციონალური კულტურის, სოლიდარობისაგან დაცლილი და ევდემონიზმით გაჯერებულ პროგრესულ საზოგადოებაში.
დღეს არსებული დიდი გამოწვევების შემხედვარე ქრსტიანული ეკლესიები და კონფესიები მოწოდებულები არიან, ერთობლივ მოწმობაზე. ეს შიდაქრისტიანულ ურთიერთგაგების აუცილებლობის საჭიროებას ქმნის. გახლეჩილი ქრისტიანობა ვერ იქნება სოლიდარობის, მშვიდობისა და შერიგების სარწმუნო წარმომადგენელი და ადამიანის , როგორც პიროვნების მცველი.
ეპილოგი
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო,
ადამიანთა უფლებების დაცვა მომავალშიც კაცობრიობისათვის დიდ მისწრაფებად დარჩება. არც თანხმობა მის შინაარსზე და საზღვრებზე, არც უარყოფა მშვიდობისმომტანი ბუნების არადასავლური კულტურის მხრიდან, ასევე არცნობა მისი უნივერსალური მოთხოვნის, აგრეთვე არც მისი გადასვლა თანამედროვე ინდივიდუალისტური ევდემონიზმის მხარეს, არც მისი პოლიტიზირება და ინსტრუმენტალიზირება და მისი ბოროტად გამოყენება სხვადასხვა ძალაუფლების სურვილიდან გამომდინარე შეიძლება მისი მნიშვნელობის დანგრევამდე მიგვიყვანოს.
დღეს ქრისტიანობის წვლილი ადამიანის უფლებების წარმოშობაში და ეკლესიების მის მიმართ დამოკიდებულება ძალიან ფართო დისკუსიის თემას წარმოადგენს. არსებობს თანხმობა ადამიანი უფლებების ქრისტიანულ ფესვებთან მიმართებაში. ადამიანის უფლებების ფესვები არსებობს ქრისტიანულ კულტურაში, ამას წინ უძღვის ქრისტიანული ნიადაგი, მიუხედავად იმისა რომ ქრისტიანული ეკლესიები მასში რევოლუციურ მოტივაციის საშიშროებას ხედავდნენ, ამ ყოველივეს ათანაბრებდნენ პრომეთესეულ აჯანყებას ღმერთის წინააღმდეგ და მის წინააღმდეგაც ილაშქრებდნენ.
ბუნებრივია პირდაპირი ქრისტიანული წარმომავლობა ადამიანის უფლებების შეუძლებელია დაცულ იქნას. ადამიანის უფლებებსა და ქრისტიანობას შორის არსებობს ერთდროულად უწყვეტობა და წყვეტაც. სწორედ ამიტომ დაძაბულობა ქრისტიანულ და თანამედროვე თავისუფლებას შორის უცვლელია. განმანათლებლობის ოპტიმისტური ანთროპოლოგია თავისი ცოდვის დავიწყებით, რაციონალიზმით, ინდივიდუალიზმით და ავტონომიზმით შეუძლებელია ჰარმონიაში მოვიდეს ქრისტიანულ ანთროპოლოგიასთან, რომელიც ადამიანის ღვთის ქმნილებად მიიჩნევს და მის თავისუფლებას უფლის წყალობად ხედავს.
ორი მოცემულობის თავისუფლებას შორის დაძაბულობამ შეიძლება დადებითი, ნაყოფიერი დიალოგი გამოამჟღავნოს. ჩვენი ჰუმანისტური მოძრაობები ქრისტიანობის დამოწმებების გარეშე სწორად გაგებული ვერ იქნება. ამიტომ ჩვენ საუბარს „პოსტქრისტიანულ“ ევროპაზე მიუღებლად მივიჩნევთ, ვინაიდან ის იმ ფაქტს უარყოფს, რომ ჩვენი აწყმოს განზომილება წარსული ქრისტიანობისგან არის ინსპირირებული, ამის მარტივად ანულირება შეუძლებელია. ტოტალური სეკულარული კულტურის მოლოდინი უტოპისტური აღმოჩნდა. დღე ჩვენ ვსაუბრობთ „პოსტსეკულარულ საზოგადოებაზე“. ტოტალურ სეკულარიზირებულ ევროპაში ადამიანის უფლებებისათვის აქტიურობა სუსტი იქნება. ჰანს მაიერმა [15] სეკულარიზმის საფრთხეებზე ხაზგასმით მიგვითითა: „ ვფიქრობთ თუ არა ჩვენ, რომ სოციალური სახელმწიფოს კულტურა მოყვასის სიყვარულის გარეშე დამარცხდება? გაქრება თუ არა სოლიდარობა მოყვასის ცნების უგულებელყოფით, როდესაც მასში უცხოს, კონკურენტს ან სულაც მტერს დავინახავთ? იარსებებს თუ არა საერთოდ სოციალური პასუხისმგებლობა, როდესაც თავად სიცოცხლე (დაუბადებელი ბავშვის, მოხუცის და ა.შ. ) კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგება? იარსებებს თუ არა ადამიანის უფლებები, როდესაც კაცობრიობა და მისი შემოქმედი „ცივილიზაციათა ომის“ გადმოსახედიდან იქნება დანახული?“[16]
ჩვენ ამ მოხსენებაში მნიშვნელოვან გამოწვევებს შევეხეთ, რომელთანაც მართლმადიდებელი ეკლესია კონფრონტაციაშია დღეს. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია ხაზი გავუსვათ, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია დღევანდელ მსოფლიოში უცხო საპირისპირო მხარეს არ იმყოფება. ეკლესიამ იცოდა და დღესაც იცის, თავისი მოწმობით მსოფლიოს სიმამაცე შემატოს, რომელიც მისი მოწინააღმდეგებისაგან საბოლოოდ არ უნდა იქნეს უარყოფილი. მისი მოწმობა ამ მსოფლიოში არ ნიშნავს არავითარ შემთვევაში ამქვეყნიურობასთან და მის კულტურასთან იდენტიფიცირებას.
დღეს მართლმადიდებელი ეკლესიის მონაწილეობა ადამიანის უფლებებისათვის არ უნდა მიგვიყვანოს ეკლესიის სეკულარიზაციამდე. ჩვენთვის მართლმადიდებლებისათვის ამაზე საუბრისას ყველაზე სანიმუშო მოწმობა ამსოფელში „ლიტურგიული მსახურებაა“, „ ღვთისმსახურება ღთისმსახურების შემდეგ“ და საერთო ჯამში ეს გვახსენებს სულმუდამ სეკულარული თავისუფლების საზღვრებს ქრისტეში ცხოვრების საფუძველზე.
არაქრისტიანულ რელიგიებსა და ადამიანის უფლებებს შორის ურთიერთობა, რომლისგანაც ბევრს თავად რელიგიებისგან დამოწმებას და რეალიზირებას, ასევე ადამიანის უფლებების დაცვაა დამოკიდებული, ცენტრალურ და მძიმე თემად რჩება. ძალიან მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებების იდეის პრაქტიკაში გატარება, რომ ის სხვადასხვა კულტურების და ხალხებთან კავშირს დაამყარებს მათსავე ცოცხალ ჰუმანურ ტრადიტიებთან ინტეგრიერებით, ბუნებრივია მათი თავდაპირველი ორიენტირთან შეხებაში მოსვლით. რელიგიებმაც უნდა აღმოაჩინონ თავისივე ღირებულებები ადამიანის უფლებებში და ის მსოფლიოში საკუთარი მოწმობის გამოძახილად მიიღონ.
ამასთან კავშირში ძალიან მნიშვნელოვანია, იმის შეხსენება, რომ ადამიანის უფლებები საზოგადოებისათვის არანაირ საშიშროებას არ შეიცავს. ის მიემართება, ვიმეორებ, არა საზოგადოების წინააღმდეგ, არამედ მისი გაფეტიშებისა და რადიკალიზირების წინააღმდეგ,[17] სადაც ადამიანი როგორც პიროვნება დაცული იქნება.
დასავლური ინდივიდუალიზმის სამართლიანმა კრიტიკამ არ უნდა მიგვიყვანოს ადამიანის უფლებების ინდივიდუალისტურ შეფასებამდე. ასევე სოციალური ადამიანის უფლებების წინ წამოწევა არ ანთავისუფლებს რელიგიებს ინდივიდუალური ადამიანის უფლებების პატივისცემისაგან.
რელიგიების დამოწმების გარეშე ჩვენ არც ჩვენი აწყმოს გაგება შეგვიძლია და არც ჩვენი მომავლის წარმოდგენა. თანამედროვეობის ფუნდამენტალიზმად შეიძლება ჩაითვალოს ის ხედვა, სადაც რელიგია წარმატებისათვის როგორც ტვირთად არის დანახული. ურყოფილია და დაფარულია მისი უდიდესი შენატანი კულტურაში. მეორეს მხრივ მიუღებელია, როცა რელიგიები ადამიანის უფლებებს, რომელმაც ჩვენი მსოფლიო ადამიანური გახადა, შევბღალოთ ნაცვლად მისი მხარდაჭერისა. ადამიანის უფლებები არ არის ბუნებრივად გამოხატული დასავლური ღირებულება. ის უფრო მეტად იმ დროში იქნა ფორმულირებული, როდესაც დასავლური სამყარო უდიდეს კრიზისს განიცდიდა, მარკირებულია რა დაწყებული აბსოლუტიზმისაგან რელიგიური და სოციალური კონფლიქტებით დამთავრებული. ადამიანის უფლებებს სურდა ამ უმძიმეს კრიზისზე ადამიანის ღირსების დაცვით პასუხი გაეცა.
ჩვენი სურვილია ასევე არ გამოგვრჩეს დასახელება იმისა, რომ ჩვენ დროში ადამიანის უფლებების ძირეული კონტურების დაკარგვა, უპირველეს ყოვლისა დასავლეთში მისი შინაარსის გაფართოება და ფორმიდან გადასვლა, ის რომ მისი გარდაქმნა პირად მოთხოვნებად, ეს ყოველივე არის ტენდენცია, გარდიგარდმო თავისი თავდაპირველი პოლიტიკურ-სამართლებრივი მიზანთან სრულად აღარ დგას.
რასაკვირველია, ადამიანის უფლებების დღევანდელი მდგომარეობის შემხედვარე ჩვენ არ გვაქვს დღესასწაულობის მიზეზი. ადამიანთა უფლებების დაცვის მხრივ წარმატებებთან ერთად ასევე ხდება მისი უგულვებელყოფა და ბოროტად გამოყენება. დღეს ადამიანის უფლებები არ არის ნამდვილი რეალობა, არამედ ჩვენთვის დარჩენილი ამოცანა. ჩვენი ეკლესიისათვის ის ასევე მნიშვნელოვან პრიორიტეტად რჩება, იმავდროულად აქტიური გამსჭვალვა ადამიანის უფლებების, ადგილი სადაც ყველა თავისუფალი იქნება, რომლის მარცვალი არა ინდივიდუალური უფლებების მოთხოვნა იქნება, არამედ სიყვარული და მსახურება თავისუფლებაში, რომელიც არა ადამიანის პროდუქტი, არამედ ღვთის საჩუქარია.
დიდი მადლობა აქ ყოფნისა და მოთმინებისათვის!
თქვენი ბართლომე კონსტანტინოპოლელი
[1] იურგენ ჰაბერმასი ჩინეთის კომუნისტური პარტიის შიშებზე ადამიანის უფლებებთან მიმართებაში: Der Spiegel, 30. April 2001, 148-149.
[2] H. Bielefeldt, Philosophie der Menschenrechte. Grundlagen eines weltweiten Freiheitsethos, Wissenschaftliche Buchgeselschaft, Darmstadt 1998, 38.
[3] J. Moltmann, Was ist heute Theologie?, Herder Verlag, Freiburg/Basel/Wien 1998, 15.
[4] W. Huber, Gerechtigkeit und Recht. Grundlinien christlicher Rechtsethik, Chr. Kaiser Verlag, Gütersloh 1996, 433.
[5] K. Hilpert, „Die Menschenrechte in Theologie und Kirche“, in: M. Durst/H.J. Münkl (Hrsg.), Theologie und Menschenrechte, Paulusverlag, Freiburg/Schweiz 2008, 68-112, 68.
[6] S.P. Huntigton, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, Touchstone Books, London/New York 1997, 158.
[7] J. Zizioulas , Das Recht der Person, Akademie von Athen, Athen 1997, 599.
[8] G. Florovsky, “Das soziale Problem in der Östlichen Orthodoxen Kirche“, in: Christentum und Kultur, Pournaras Verlag, Thessaloniki 1982, 165-180, 166.
[9] შდრ. H. Bielefeldt, „Was sind Menschenrechte?”, in: Una Sancta 62 (2007), Heft 2, 130/139, 132-133.
[10] Dr. Hans-Gert Pöttering, Buß- und Bettag- Gottesdienst zum Abschluss der ökumenischen Friedensdekade (Braunschweig, 16 November 2016), Konrad-Adenauer-Stiftung, Sankt Augustin/Berlin 2016,7.
[11] იხ. H. Küng, Weltethos für Weltpolitik und Weltwirtschaft, Piper, München/Zürich 1997, 189-194.
[12] W. Kasper, «L’Eglise et les processus modernes de la liberté», Istina XLIX (2004), Nr. 2, 115-123,
[13] Chr. Yannaras, Die Inhumanität des Rechts, Domos Verlag, Athen 1998, 134.
[14] იქვე 136-137.
[15] ჰანს მაიერი (1931) -გერმანელი პოლიტოლოგი, პუბლიცისტი და პოლიტიკოსი.
[16] H. Maier, Welt ohne Christentum-was wäre anders?, Herder Verlag, Freiburg Br. 1999, 148-151.
[17] ავტორი აქ მეოცე საუკუნის ორ უდიდეს ტოტალიტარულ რეჟიმს (კომუნიზმსა და ფაშიზმს) გულისხმობს.
წყარო: http://www.kas.de/wf/de/33.49076/
22.03.18
shotakintsurashvili.wordpress.com 