მღვდელი გიორგი ედელშტაინი – ჩემი ეკლესია ავადაა

• 

გიორგი ედელშტაინი – ჩემი ეკლესია ავადაა

შოთა კინწურაშვილის თარგმანი

გიორგი ედელშტაინი – რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმსახური, მწერალი და ლიტერატურათმცოდნე,  რუსეთის დისიდენტური მოძრაობის და მოსკოვის ჰელსინკის ჯგუფის წევრი. ედელშტაინი ცნობილია  მოსკოვის საპატრიარქო პოლიტიკის  მისამართით საჯარო კრიტიკით და სამართლიანად ითვლება რუსეთის ეკლესიის უკანასკნელ დისიდენტ მღვდელმსახურად. ედელშტეინი იყო მამა ალექსანდრე მენის, გლებ იაკუნინინის და პაველ ადელგეიმის მეგობარი და თანამოაზრე.

ჩემთვის ნებისმიერი ადამიანი რომელიც რელიგიას დასცინის, ნებისმიერ რელიგიას, ეს არის ადამიანი რომელიც შარდავს საკუთარი მტრის საფლავზე. მას უბრალოდ სურს შეურაცხყოს და ამას ჩვეულებრივ ენკავედეს თანამშრომლები აკეთებდნენ… ჩვენი ერი სულიერად  არის ავად და  არა ეკონომიკურად,  ეკოლოგიურად ან თუნდაც იურიდიულად. ჩვენ ავად ვართ, ვინაიდან ყველა ადამიანი რომელიც ამ დარბაზში ზის კომუნიზმით არის მოწამლული, მათ შორის მეც. მე არასოდეს ვყოფილვარ საბჭოთა კავშირის პატრიოტი… მე ყოველთვის ვცხოვრობდი და ვცხოვრობ რუსეთში, ხოლო საბჭოთა კავშირი ეს არის ოქროს ურდო, რომელმაც დაიპყრო ჩემი ქვეყანა. 1917 წლის ოქტომბრის გადატრიალებაში  იყვნენ თუ არა მღვდელმსახურები დამნაშავენი? დიახ, იყვნენ! არისტოკრატია? დიახ, იყვნენ! ქარხნის მუშები? დიახ, იყვნენ! ხოლო გლეხები? ჩვენ თითქოსდა სულმუდამ ვწუხთ მათზე, მათ საყოველთაო შიმშილზე… და ვინ იბრძოდა სამოქალაქო ომში? ვინ იცავდა ტროცკის ან ლენინს? მე  1917-18 წლების რუსეთში უდანაშაულო ხალხს ვერ ვხედავ.   ერის სულიერი გამოჯანმრთელება მონანიების გარეშე ვერ მოხდება, ხოლო მონანიება მხოლოდ ეკლესიას ძალუძს. სხვა ორგანიზაციას ამის შესაძლებლობა არ გააჩნია, სინანულის გათვითცნობიერება მღვდელმსახურებმა უნდა დაიწყონ, ვინაიდან ჩვენ დაავადებულები ვართ ჯერ კიდევ 1943 წლიდან. მას შემდეგ რაც სტალინმა  საკუთარ კაბინეტში დაიბარა სამი მიტროპოლიტი: სერგი სტრაგოროდსკი, ნიკოლოზ იარუშევიჩი და ალექსი სიმანსკი, იმ პერიოდში ისინი არ იყვნენ რეპრესირებულები. სტალინი ბრწყინვალე პრაგმატიკოსი და ცინიკოსი იყო.  ის 1942 წელს მიხვდა რომ გაცილებით მომგებიანი გქონდეს საკუთარი ჯიბის ეკლესია, ხოლო ეს ჩანაფიქრი  1943 წელს განახორციელა. იმავე წლის რვა მარტს მისი  უშუალო მითითებით საეკლესიო კრება შედგა. კრებისათვის  შორეული გადასახლებებიდან ეპისკოპოსები მანქანებით, მატარებლებით და თვითმფრინავებით ჩამოიყვანეს. ცხრამეტი ეპისკოპოსი შეიკრიბა მოსკოვში და აირჩიეს პატრიარქი, ერთერთი ზემოთხსენებული სამი მიტროპოლიტიდან. ასე აღდგა რუსეთის ეკლესია! და თუ ჩვენ ვსაუბრობთ ჩვენი ეკლესიის ცოდვაზე, ეს არის 1917-18 წლის ადგილობრივი კრების უარყოფაა, რომლის დადგენილებები ნათლად გადმოსცემდა რუსეთის ეკლესიის  იერარქებისა და მონაწილეთა თავისუფალ ხმებს.  საეკლესიო კანონების თანამხად, ჩვენ კრების ყველა გადაწყვეტილება უნდა შეგვესრულებინა, თუმცა დღესდღეისობით  პატრიარქს ვირჩევთ, მაგალითად დაწყებული პატრიარქი სერგიდან (1943წ)  კირილეთი დასრულებული(2009) არა ისე როგორც ეს 1917-18 წლის საეკლესიო კრებამ დაგვიდგინა, დღეს ჩვენ უფლის ხმას აღარ ვუგდებთ ყურს, დღეს ჩვენ  უფრო უკეთ ვიცით ვინ იქნება შემდგომი პატრიარქი… უმაღლეს ხელისუფლებას 1917 წლის ეკლესიაში წარმოადგენდა წმინდა სინოდის წრე (ეპისკოპოსები, ერისკაცები, მღვდელმსახურები და მონოზვნები) და დღეს ვინ გვყავს ჩვენ სინოდში? ჩვენი მღვდელმსახურები საუბრობენ კაბინეტის მიტროპოლიტებზე თუ სამიტროპოლიტო კაბინეტებზე… ანუ ეს არის პოლიტბიუროს და ცეკას სულელური გამეორება. არანაირი სხვაობა არ არსებობს სტალინსა და ხრუშჩოვს, ლენინსა და სტალინს შორის. აქ ჩემი მტერი არა ადამიანი, არამედ ზოგადად ფაშიზმი და კომუნიზმია. 

 დღევანდელი ჩვენი მდგომარეობა ცუდია? დიახ, ცუდია.  ვინაიდან ჩემი ეკლესია ავადაა!

მე ვფიქრობ რომ რუსეთის მთავარი პრობლემა არის ის, რომ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია ავადაა. დღემდე არცერთი სიტყვა არ გვითქვამს სინანულზე, ჩვენ სულ ვდღესასწაულობთ,  დოლს ვაბრახუნებთ, ვსაუბრობთ ჩვენი გამარჯვებების შესახებ.  მაგრამ სინანულის გარეშე ვერ მოხდება ხალხის სულიერი გამოჯანმრთელება…. იფიქრეთ რა არის ეკლესიის ინტერესი? რას საქმიანობს ეკლესია? ეს არის სულების ხსნა და სხვა არაფერი. ეკლესიას არანაირი  ტყუილი არ ჭირდება. მე გთხოვთ გაიხსენოთ, თუ ყოფილა ჩვენი სასულიერო პირების მხრიდან ისეთი შემთხვევა, იქნებოდა ეს პატრიარქი, სინოდის წევრი ან რიგითი ეპისკოპოსი წარსული თუ დღევანდელი ათეულობით და ასეულობით დანაშაულის გამო  სინანული გამოეთქვათ. არა, და ეს სამომავლოდაც არ განიხილება.

ხოლო ყოველდღიურად  ამის საპირისპიროს გვეუსაუბრებიან… ამის მიუხედავად თქვენ უნდა გწამდეთ ღმერთი. თუ თქვენ მორწმუნე ხართ,  უფალი ისეთ ჯვარს არ მოგცემთ, რომლის ტარება არ გძალუძთ… მე მახსენდება ჩვენი წმინდანები,  ყაზანის მიტროპოლიტი კირილე, პეტროგრადელი მიტროპოლიტი იოსები, უხტომის ეპისკოპოსი ანდრია. მთელი ჩვენი სახელმწიფო ძალები მათ გასატეხად იყო მომართული, თუმცა წარუმატებლად. 1937 წელს ორივე დახვრიტეს, მიტროპოლიტი კირილე და ეპისკოპოსი იოსები. აქ სოლჟენიცინს იხსენებდით, ის მარტო იყო. თუმცა კაგებემ ვერ გატეხა, ეს კარგი მაგალითია ქრისტიანებისათვის. გატეხეს ისინი? ვერა, ვერ გატეხეს. აი ამიტომაც ვერ იტანს მათ მოსკოვის საპატრიარქო[1]. დღეს ჩვენი ემიგრაციის ეკლესია, რომელიც სულმუდამ ამაყობდა თუ როგორ შეინარჩუნა მართლმადიდებლური რწმენის სისუფთავე, წარსულში მათ განსაჯეს სერგიანელობა. დღეს რატომ დუმს? ვინმე თქვენგანმა გაიგო მათი ხმა ან სიტყვა? ბოლო ათი წელიწადია თქვეს რომ რაიმეს არ ეთანხმებიან? ერთხელ მაინც საკუთარ ავადმყოფობაზე თუ უსაუბრიათ? ან პარიზის ეგზარქატი? საკუთარ ცოდვებზე უსაუბრიათ? არავის სურს სინანული და ეს ჩვენი საერთო ტრაგედია! კათოლიკეებმა გარკვეულწილად დაიწყეს ამ კუთხით გადააზრება! მე მსურს, რომ ჩემმა ეკლესიამ მოინანიოს ათეულობით თუ ასეულობით ცოდვა. აი სულ ახლა, ამ  მარტის თვეში სამოცდაათი წელიწადი შესრულდა ე.წ. ლვოვის საეკლესიო კრებიდან. 1947 წელს მოხდა უკრაინის გრეკოკათოლიკური ეკლესია ძალადობრივი გზით ლიკვიდაცია. მე არ ვარ უნიატი,  მაგრამ მე  მათ თანავუგრძნობ… იმ დროს საბჭოთა ხელისუფლებამ სამასი მღვდელი მოაგროვა, იძულებით ხელები ააწევინა და რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმსახურად. ეს ყოველივე მოხდა საბჭოთა სადაზვერვო სამსახურების ორგანიზირებით.  ითვლება საეკლესიო ეს კრებად?  ეკლესიის ისტორიაში არ მოიპოვება ფაქტი, რომ ეპისკოპოსი არ ყოფილიყო საეკლესიო კრების მონაწილე. აქ კი არცერთი გრეკოკათოლიკე ეპისკოპოსი არ იყო წარმოდგენილი, ვინაიდან ყველა მათგანი  ციმბირში იყვნენ გადასახლებულები. ჩვენ უნდა შეგვრცვხვეს ვინაიდან ჩვენ არ გვაქვს ვინმეს ეკლესიის ლიკვიდაციის უფლება. არ გვაქვს უფლება მივუთითოთ სხვა ადამიანებს თუ როგორ უნდა სწამდეთ მათ. მე არ მაქვს დღეს უფლება წავიდე კათოლიკურ სამრევლოში და ვუთხრა: თქვენ ყველანი სულელები ხართ და მართლმადიდებლები უნდა გახდეთ, მე არ წავალ ბაპტისტებთან, ორმოცდაათიანელებთან, უნიატებთან და არ დავუწყებ მათ სწავლებას თუ როგორ უნდა სწამდეთ. მე ვიცი რომ ეკლესია მხოლოდ ერთია დედამიწაზე, ჩვენ გვწამს სამება და ერთი წმინდა  კათოლიკე სამოციქულო ეკლესია…

სტალინი და დედა მატრონა, მასზე საუბრობენ ჩვენი იერარქები. თუმცა ეს ხომ მითია, მოსკოვის საპატრიარქომ უნდა აღიაროს რომ ეს ტყუილი ისტორიაა. არ შეიძლება მატრონას შესახებ წიგნების კითხვა, სადაც წერია რომ  რომელიღაცა ჩვენი ბიძა, პროდუქტებით ხელში კრემლში მიმავალი თითქოსდა შემთხვევით შეხვდა სტალინს, რომელსაც წმინდა მატრონე მოსკოველის შესახებ უამბო. შემდგომ სტალინი მიდის მატრონასთან, რომელსაც ის ეუბნება და ა.შ. და ა.შ. ეს არ შეიძლება, ეს არაა მართლმადიდებლობა, ეს არის ტყუილი ჩემს ეკლესიაზე. თუმცა მოსკოვის საპატრიარქომ ეს წიგნი არ აკრძალა და მილიონობით ეგზემპლარი იყიდება, რომელმა ჩვენმა იერარქმა თქვა საზრიანი ამ წიგნის შესახებ, ან არქიმანდრი ტიხონ შევკუნოვის წიგნის „არაწმინდა წმინდანების“ შესახებ. ეს წიგნი მილიონობით ეგზემპლარად გავრცელდა და მილიონობით მართლმადიდებელმა ქრისტიანმა წაიკითხა, შეიძლება ეს არის კარგი მხატვრული ლიტერატურა. აქ მე ვსაუბრობ მამა ტიხონზე, როგორც მწერალზე თუმცა ეს არის ტყუილი მართლმადიდებლობის შესახებ. ნებისმიერი თქვენგანი დარჩით და მოგიყვებით ათ ან ოც მითიურ მონაკვეთს ამ წიგნიდან, ეს არის ტყუილი მართლმადიდებლობაზე. ჩემი პატრიარქის, ეპისკოპატის ვალდებულებაა თქვას: კარგით წაიკითხეთ ეს წიგნი, მაგრამ ეს წიგნი არაა ქრისტიანული.

თუ ეკლესიაში მოდის ადამიანი, ის მოდის ღმერთთან. ყოველდღიურად როდესაც მე ვიბარებ აღსარებას, მაცხოვარი  უხილავად დგას ჩვენთან და მოგიტევებს ცოდვებს. ყოველი ადამიანი მოდის ეკლესიაში არა ჩემთან – მღვდელთან, არამედ ღმერთთან. ყოველი ადამიანი ინანიებს არა ჩემთან, არამედ ღმერთის წინაშე, მე მხოლოდ მოწმე ვარ შენი სინანულისა. ამასვიმეორებ ყოველ აღსარებისას. პირველი რასაც გთხოვთ არ აურიოთ ერთმანეთში, მღვდლები ეკლესიასთან. ეკლესია იყო ყოველთვის და იქნება ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო. და ჩვენ მღვდლები ვართ ცოდვილი ადამიანები!

 ადამიანი მოდის ქრისტესთან და მისთვის არ შეიძლება სულერთი იყოს, მათ შორის ჩვენი  სასულიერო პირების ქმედებები და საქციელი. მე ძალიან ვწუხვარ რომ ქრისტიანები და ზოგადად მართლმადიდებლები მიდიან მათთვის სასურველ მღვდელმსახურთან და არა მაცხოვართან.

მე  ხშირად ვფიქრობ, რომ ეს ყველაფერი ხალხს ეკლესიისაგან ხომ არ დააშორებს? ჩემი პასუხია: ჩვენი საქმეა ყოველთვის ვთქვათ სიმართლე! ყოველი ადამიანი გამონაკლისის გარეშე ვალდებულია ისაუბროს სიმართლე, დაწყებული პატრიარქიდან თქვენით დამთავრებული.  თუ თქვენ რაიმე იცით, თქვენ არ უნდა გაჩუმდეთ! თქვენ გაქვთ უფლება სიმართლის! მოციქული პავლე  მოგიწოდებთ: „თავისუფლებისთვის ხართ ძმანო მოწოდებულნი!“ (გალ 5:13). ყოველი ქრისტიანი თავისუფალი ადამიანია და ვალდებულია დაამოწმოს სიმართლე!  თუ არადა შენ არ ხარ ქრისტიანი, ჩვენ არ გვჭირდება მითოლოგია. ქრისტიანობა ეს არის უცილობლად სიმართლე. გადამწყვეტ დროს ადამიანის დუმილი ეს არის ტყუილის ყველაზე გავრცელებული ფორმა.

წყარო:

---

[1] არ ხდება მათი წმინდანად კანონიზაცია.

დემოსთენე სავრამისი/ ბასილი დიდი მემარცხენე ქრისტიანობის პერსპექტივიდან

• 

დემოსთენე სავრამისი – ბასილი დიდი მემარცხენე ქრისტიანობის პერსპექტივიდან

გერმანულიდან თარგმნა შოთა კინწურაშვილმა

დემოსთენე სავრამისი – მართლმადიდებელი თეოლოგი და რელიგიის სოციოლოგი

1

ბასილი კესარიელი (330-379) მრავალი ნიჭის მატარებელ პიროვნებად შეიძლება დავინახოთ. ის იყო თეოლოგი, მონოზონი, ეპისკოპოსი, ქველმოქმედი, ბერძნული ჰომილეტიკური ხელოვნების ფუძემდებელი, ბიზანტიური ბერმონაზვნობის სოციალური ფორმის წესგანგების შემოქმედი, მონასტრული და დიაკონისეული ცენტრების დამფუძნებელი. მთელი ცხოვრების მანძილზე იგი  მკაცრ ასკეტად და სოციალურ მსახურების უბადლო შემოქმედად დარჩა. ბასილი საკუთარი მდიდარი ნიჭიერებითა და შემოქმედებით მხოლოდ ერთ მიზანს ემსახურებოდა: სახარებისეული სწავლებით იესო ქრისტეში საზოგადოებისა და ადამიანების განახლებას.

როცა ჩვენ მისი განვლილი ღვაწლის დღევანდელი ეპოქის თავლსაწიერიდან შეფასებას ვცდილობთ, შეიძლება იგი სამართლიანად „მემარცხენე ბანაკის“ წარმომადგენლად დავინახოთ, ვინაიდან მთელი თავისი სიცოცხლე საზოგადოების პრივილეგირებული ჯგუფების ე.წ. „ისტაბლიშმენტთან“ წინააღმდეგობაში მყოფ პიროვნებად გვევლინებოდა. საზოგადოების ჰუმანიზირებისა და სოციალური სამართლიანობისათვის ბრძოლის მზაობას იგი სულმუდამ გამოთქვამდა, იქნებოდა ეს მისი მწყემსთავრული სიტყვა თუ საქმე. „ის რაც განსაკარგავად მოგეცა“ – წერს კაპადოკიელი მღვდელმთავარი,  „მასზე შენ პრეტენზიას გამოთქვამ როგორც პირად საკუთრებაზე? ვინც ერთ შესამოსელს მიითვისებს, მას ქურდი ეწოდება.  მაგრამ ის ვინც შიშველს არ შემოსავს, მიუხედავად იმისა რომ ეს შეეძლო, განა სხვა სახელს იმსახურებს? მშიერს ეკუთვნის პური, რომელსაც შენ მალავ! შიშველს შესამოსელი, რომელსაც სკივრში ინახავ! ფეხშიშველს ფეხსაცმელი, რომელსაც შენთან ჩრჩილი ჭამს! გაჭირვებულს ფული, რომელიც მიწაში გაქვს ჩამარხული!“. ამ სიტყვებით ბასილი მდიდრებს მიმართავს, გვაჩვენებს არა მხოლოდ იმას თუ რატომ არის იგი ღარიბებისადმი განსაკუთრებულად სოლიდარული. ეს და სხვა მსგავსი ქადაგებები კარგად აგვიღწერს მის სიმშვიდისა და სიმარტოვის სიყვარულისადმი წინააღმდეგობას. თუ რატომ ეწინააღმდეგებოდა ქრისტიანების უდაბნოში განმარტოებას, კერძოდ საზოგადოებრივი ერთობისაგან ქრისტიანთა იზოლირებას და რატომ აკეთებდა არჩევანს მონაზვნობის კოინობიტური ფორმის მონასტრულ ცხოვრებაზე.

პირველ საუკუნეებში ქრისტიანებისათვის ამქვეყნიური ცხოვრებისათვის ფართო მნიშვნელობის მინიჭება კონტემპლატიური ცხოვრების ხარჯზე ერთგვარ საცდურად იყო აღქმული. ეს ნიშნავდა ყოველწამიერ მზაობას უდიდესი დღისათვის, შინაგან სულიერ განწმენდას და თავისუფლებას ყოველივე ამქვეყნიური საზრუნავისაგან.  დღევანდელი გადმოსახედიდან „ამასოფლის“ ასეთი რადიკალური უარყოფა ადამიანის მხრიდან ახალი აღთქმისეული გზავნილის არასწორად გაგების შედეგია, ვინაიდან როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ ქრისტოცენტრულობა იმავდროულად ანთროპოცენტრულობასაც მოიაზრებს. ასე რომ ადამიანებისადმი და არსებული საზოგადოებისადმი ინტერესი სადაც თითოეულ ქრისტიანს უწევს მყოფობა მნიშვნელობადაკარგული ვერ იქნება.

ბასილი მონასტრულ ერთობაში ჭეშმარიტი ქრისტიანული კომუნის დაფუძნების  შესაძლებლობას  ხედავდა, რომელთა წევრები სრულიად უპოვარები იქნებოდნენ. მათ უნდა შეძლებოდათ თავისივე საქმიანობით მოპოვებული ღარიბებისათვის გაენაწილებინათ.  ამით  კაპადოკიელი ეპისკოპოსი ეკონომიკური ეთოსის სრულიად ახალ, სოლიდარობით განმსჭვალულ საზრისს ანვითარებდა. ის არის ქრისტიანული შინაარსით გაგებული „კომუნიზმის“ ფუძემდებელი, სადაც ეს ყოველივე ადამიანთა ქრისტიანული სიყვარულის ერთობად არის დანახული. სწორედ ასეთი საზრისის მქონე „კომუნიზმი“ გახდა მონაზონთა გაერთიანების სოციალური სტრუქტურის მთავარი მახასიათებელი. ასე შექმნა მან მონაზვნობისათვის ქრისტიანულ იდეალებზე დაყრდნობილი ეკონომიკური წესრიგი, რომელიც პირველქრისტიანული „სიყვარულის კომუნიზმის“ ახლიდან აღმოჩენას გულისხმობს. ეს ხედვა სასიკეთო ნაყოფის მომტანია თანამედროვე საზოგადოების ეთიკური მსოფლმხედველობისათვის.

ორ ბურჯს – ლოცვასა და შრომას დაყრდნობილი, ღმერთისა და მოყვასის მსახურება ბასილის მიერ გამოჭედილი მონაზვნური სოციალური ეთოსია, როგორც სათნოება „სრულყოფილი სრულყოფილთა შორის“.  ასეთი საზოგადოების აზრს კარგად მაშინ ჩავწვდებით, როდესაც გავაცნობიერებთ საფრთხეებს, რომელიც აღნიშნულ ეპოქაში ქრისტიანობის წინაშე არსებობდა. ქრისტიანობამ  ინსტიტუციონალიზირებული ფორმაში  იმპერიის ეკლესიად გარდასახვისას თავდაპირველი ღირებულებებიდან ბევრი რამ დაკარგვა, ხოლო ამასთანავე ძლიერ საგრძნობი გახდა ეკლესიის წიაღში დაბადებული საპროტესტო მოძრაობები, რომელიც სულიერი საზრისის ძიებაში ყოველგვარ მატერიალურ ღირებულებას უკუაგდებდა.

ბასილი შეიძლება შეფასდეს ზეცასა და მიწას შორის დამაკავშირებელ ადამიანად. მისი მოღვაწეობის უნივერსალური მნიშვნელობა იმაშია, რომ მან ქრისტიანობის, თეოლოგიისა და ეკლესიის საზრისი ამქვეყნიურ სამყაროსთან, არსებულ საზოგადოებასთან თუ კულტურასთან მიმართებაში დადებითი გავლენით სრულად დატვირთა. მანვე მისცა პირველი ბიძგი აქტიურ სამონაზვნო ასკეზას. ამით იგი ერთერთი პირველია შექმნილ სამყაროზე მომართული და არა მისი უარმყოფელი ასკეზის ფორმისა და შინაარსის, რომელიც თითოეული პიროვნების და გარშემომყოფი სოციუმის განახლებას მოიაზრებს. მოგვიანებით ეს რელიგიური პრაქტიკა საზოგადოებრივ, ეკონომიკურ და კულტურულ განვითარებაში იმდენად აქტიურად თანამონაწილეობდა, რომ გარკვეულწილად განსაზღვრა დასავლური სამყაროს მოცემულობა. [1]

2

ბიზანტიურ ღვთისმეტყველებაში სწავლება იესო ქრისტეს შესახებ (ქრისტოლოგია) მჭიდრო კავშირშია ადამიანის შესახებ სწავლებასთან (ანთროპოლოგია). ეს  მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა აღმოსავლეთში ღვთისმოსაობის შინაარსისა და საეკლესიო ცხოვრების ფორმებისათვის.  აქვე აღსანიშნავია აღმოსავლურ თეოლოგიაში განღმრთობის შესახებ სწავლების განსაკუთრებულობა. განღრმთობის (თეოზისი) საზრისი არის ადამიანის მიახლება ღვთაებრივთან და ღმერთთან სულიერ-მისტიური შეერთება-შერწყმა. თავდაპირველად სწორედ აქ ვხვდებით  სრულად სულიერზე ორიენტირებულ ასკეზის პრაქტიკას და ამასოფელის უარყოფას. მატერიალურ სამყაროსთან რადიკალური ფორმით კავშირის გაწყვეტა და თავის გარიყვა ერთგვარი დანაშაულია ღმერთის მიერ შექმნილი სამყაროსთან მიმართებაში. ღმერთის გზავნილი ადამიანისადმი „მოშენდით და მომრავლდით“ თუ „დაამუშავეთ და დაიცავით“ უფლისგან ბოძებული სიცოცხლის სპირიტუალურ მარტოობაში არსებობის სურვილი ანაცვლებს.

ბიზანტიურ ეკლესიაში  ამქვეყნიურ სამყაროსადმი მტრული დამოკიდებულება  ხშირად თავს იჩენდა. მსგავსი მცდარი მოსაზრება მუდამ გასდევდა აღმოსავლურ ღვთისმოსაობის პრაქტიკას, თითქოსდა ის ქრისტეს სწავლებაში იყო ჩადებული და საბოლოოდ სამყაროსადმი მტრობაში ითარგმნებოდა. ერთერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს, რამაც მსგავსი მოსაზრებანი დააჩქარებული ტემპებით განავრცო  ეკლესიის პოლიტიკური თეოლოგიას განეკუთვნება, რომელიც იმპერატორისა და მისი გამარჯვების თეოლოგიურ ლეგიტიმაციას ახდენდა, ამის კარგი მაგალითია კონსტანტინე დიდი ეპოქა.

ბევრი ქრისტიანი ამაში პრობლემას ხედავდა, რომ საიმპერატორო კარი ეკლესიის მმართველ ძალებს აღაზევებდა, შედეგად თეოლოგია და ეკლესია ამქვეყნიურ ძალაუფლებასთან ზავდებოდა. ქრისტიანების ერთი ნაწილისაგან ეს მოქმედება დიდ საფრთხედ იქნა აღქმული. მათ დაინახეს რა მოსალოდნელი შედეგები და გადაწყვიტეს რადიკალური პროტესტის ფორმებით შეწინააღდეგებოდნენ დამკვიდრებულ საეკლესიო წესრიგს, რომელიც მათივე ხედვით ყოველგვარი ნაყოფის გარეშე რჩებოდა. „პროტესტანტები“ უდაბნოში გავიდნენ და დაიბადა მონოზვნობის პირველსახე, ხოლო იმპერიული ქრისტიანობა, თეოლოგია და ეკლესია ბიზანტიურ „ისტაბლიშმენტს“ დარჩა.

არსებულმა საზოგადოებრივმა წესრიგმა ჭეშმარიტი ქრისტიანები მარტოდ დატოვა, შეიძლება ითქვას მიატოვა. ასე აღმოცენდა „ამასოფლის უარყოფის“ თითქოსდა დადებითი ხედვა, რომელიც თავისი თეოლოგიური არგუმენტებით სულიერი თუ ხორციელი ცხოვრებისათვის მისაღებად ნორმად იქცა. გარდა ამისა ის აღმოსავლურ ხასიათს შეესაბამებოდა, რომელიც მოუწოდებდა არა აქტიურ ბრძოლას არსებული უსამართლო ეკონომიკური ან საზოგადოებრივ წესწყობილების წინააღმდეგ, არამედ ძირითადად პასიურ მყოფობას ანიჭებდა უპირატესობას.  შემდგომში ეს ყველაფერი იმედგაცრუებაში, გულის გატეხვასა თუ მატერიალურ სამყაროსთან მარცხში ვლინდებოდა. ასე წარმოიქმნა ხილული (შექმნილი) სამყაროს (ამქვეყნიურობის) ერთგვარი „გაუფასურების“ საღვთისმეტყველო არგუმენტები. ხოლო პასიური და არასოციალური შინაარსი მქონე ასკეზა  ქრისტიანული ცხოვრების უმაღლეს ფორმად გამოცხადდა.

3

ბასილი მოღვაწეობის პირველი ნაბიჯები იმ ქრისტიანების მსგავსი იყო, ვისთვისაც ამქვეყნიურის უკუგდება, განმარტოება და სიმშვიდეში ლოცვით მოსაგრეობა ცხოვრების იდეალურ წინაპირობად ქონდათ მიჩნეული, სადაც თვითმიზნად ქცეული ღვთისადმი მსახურება უპირობოდ და მთელი სისრულით  იქნებოდა შესაძლებელი. აქედან გამომდინარე ის თავდაპირველად სულიერ განვითარებას ასკეტებთან ეგვიპტეში, პალესტინაში, სირიაში, კესარიაში და მესოპოტამიაში ცდილობდა, სადაც  განდეგილ ცხოვრებას ეწეოდა. „ასე დავადექი პონტოსკენ გზას“ – ყვება ბასილი, „რათა იქ სულიერად მოსასვენებელი ადგილი მომეძია, რომელიც ჩემ ცხოვრებას შეესაბამებოდა“. თუ რატომ აღმოჩნდა მისთვის ეს ადგილი მისაღები, ვკითხულობთ წერილის შემდგომ ეპიზოდში: „აქ მე სახარების კითხვისას გავიაზრე, უმაღლესი ნაბიჯი სრულყოფილებისაკენ, ჩემი ქონების გაყიდვა და გაჭირვებული ძმებისათვის განაწილება. უარყოფა ამქვეყნიური მატერიალური ცხოვრებისა რათა ყოველგვარი შინაგანი დამოკიდებულებისაგან დავხსნილიყავი. მე მქონდა სურვილი  ისეთი ძმა მეპოვნა, რომელმაც ასეთი მოსაგრეობა უკვე აირჩია და ამით მე ამ წუთისოფლის  გზაზე წარმიძღვებოდა.“

მარტოდმყოფობამ და სიმშვიდემ ბასილის დაკმაყოფილება დიდხანს ვერ შეძლო. მან მალევე გააცნობიერა, რომ სიყვარული არა მხოლოდ ღვთისადმი მიმართული ჭვრეტასა და მოუკლებელ ლოცვაში გამოიხატება, აგრეთვე მოყვასისის საქმით გამოხატულ ქმედით სიყვარულში. ამის სისრულეში მოყვანა სწორედაც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში იქნებოდა შესაძლებელი. განმარტოებული იაზრებს, რომ ადამიანის ღმერთთან ვერტიკალური შეხვედრა არ უნდა მოხდეს ადამიანის მოყვასთან ჰორიზონტალურ დამოკიდებულების ფასად, რომელიც ყველანაირად უნდა იქნეს გაფრთხილებული. სწორედ ამ თვალსაზრისიდან გამოიჭედა ბასილი დიდის აქტიური სამონაზვნო ასკეზის საჭიროება, სადაც საზოგადოებრივი ცხოვრებისადმი სიყვარულს, შრომის საჭიროებას და მისი ღირებულების შესახებ სრულიად განსხვავევული შეხედულებები წარმოშვა.

ბასილი ასკეტურ საზოგადეობრივ ცხოვრებას თეოლოგიური და პედაგოგიური არგუმენტებით ამყარებდა. ეგვიპტეში, პალესტინასა და სირიაში დაგროვილი გამოცდილების საფძველზე  შემდეგ შეხედულებამდე მივიდა, რომ ანაქორეტული ცხოვრება ადამიანის ბუნებას ეწინააღმდეგებოდა და ასეთი სულიერი მოღვაწეობა საზოგადოებაზე პოზიტიური გავლენის არანაირ შესაძლებლობას არ იძლეოდა. მისი აზრით, არცერთ ადამიანს არ ძალუძს იზოლირებული ყოფით საკუთარი საჭიროებები დაიკმაყოფილოს, ამასთანავე  მარტოობაში სიყვარულის მცნების სისავსეში მოყვანა ერთობ ძნელია. ასევე დავიწყებული არ უნდა იქნეს, რომ საზოგადო სიკეთე ყოველ ადამიანს ეკუთვნის, ეს საერთო სიკეთეებია და  მხოლოდ ერთეულების მისაკუთრების შემთხვევაში უნაყოფო იქნება. და ბოლოს მარტოობაში მყოფი ადამიანი, რომელიც არავის ემსახურება და არც სულიერად იცდება, მარტივად შეიძლება ამპარტავნებაში ჩავარდეს, სადაც ის საკუთარ სულიერ სისრულესაც ირწმუნებს.

ადამიანს მხოლოდ საზოგადოებრივი სიკეთის შემოქმედებით შეუძლია ვითარცა ჭეშმარიტმა ქრისტიანმა იცხოვროს, ვინაიდან იგი საკუთარი ბუნებიდან გამომდინარე სოციალური არსებაა. არ არსებობს ინდივიდის ცალკეული შრომითი მოქმედება, ყოველი საქმე კონკრეტული საზრისის მქონეა და საერთო სიკეთისმქონე მიზნებისაკენ არის მიმართული. სწორედ ამიტომ მონოზონი სოციალური ერთობის ნაწილი უნდა იყოს, სადაც ის ყოველგვარი დანაკარგის გარეშე არ იქნება გამოყოფილი. პირველი კორინთელთა მეცამეტე თავის მეხუთე მუხლი გვასწავლის: სიყვარული…არ უხეშობს, თავისას არ ეძიებს, არ მრისხანებს, არ განიზრახავს ბოროტს!  ბასილისათვის ეს  ხდება საფუძვლიანი არგუმენტი  ასოციალური თუ ანტისოციალური მონოზვნობის ფორმის საწინააღმდეგოდ. ურთერთტვირთის ზიდვა და სამართლიანი პოლიტ-ეკონომიკური წესრიგი, რომელიც დახმარების შესაძლებლობას გრთავს ღვთის საჩუქარია.

ურთიერთსიყვარული ვითარცა უმაღლესი კანონი  სრულებით უნდა იყოს  როგორც მონასტრული საზოგადოების შიდა ცხოვრებისა ასევე საზოგადოების ნებისმიერი საქმიანობის განმსაზღვრელი. პირველი მცნების ღვთის სიყვარულის შემდეგ  მოყვასის სიყვარული ბასილის ეთიკური ხედვის ცენტრში დგას, რომელიც სამართლიანად  იწოდება ქრისტიანულად. მოყვასის სიყვარულის აღსრულებით ვიცავთ ღვთის სიყვარულის მცნებას, ხოლო მეორეთი ისევ პირველს ვუბრუნდებით. „ვისაც უფალი უყვარს, მას მოყვასიც უყვარს“ – ამ ორ მცნებაზეა დაფუძნებული ყოველივე. სიყვარული არის „პირველი და უმშვენიერესი სულიერი ნაყოფი“.  

განდეგილი სიყვარულის მცნების მთელი სისრულით აღსრულებას იმით ეწინააღმდეგება, რომ ის მხოლოდ საკუთარი საჭიროებებისათვის ზრუნავს, ხოლო მონასტრებში მონოზვნები ახორციელებენ ერთგვარ „სიყვარულის კომუნიზმს“ , რასაც ჩვენ ფიქრებით პირველ ქრისტიანთა კომუნებთან მივყავართ.  მონასტერში დამკვიდრებული მიმართვის ფორმა „ძმა ან და“ ნათლად გამოხატავს იქ არსებულ თანასწორობასა და ერთიანობას. აქ ისევ შემოდის ბასილის თვალსაზრისი, რომ ყოველი ადამიანი ერთმანეთის და ან ძმაა, რომელიც ერთი მამისაგან არიან შობილნი.

მოგვინებით ეპისკოპოსად გამორჩეული ბასილი სამართლიანადაა მიჩნეული ბიზანტიური მონაზვნობის მამად და სოციალური შინაარსით დატვირთული სამონასტრო წესგანგების შემოქმედად. მასში საზოგადოებისათვის კეთილად მსახურების იდეალი უმაღლესი ხაზგასმითაა წამოწეული, ხოლო მონოზონი ქრისტეს მიმბაძველად არის წარმოდგენილი. ეს  მონოზვნის არათუ ამქვეუნიური სამყაროსადმი ნიჰილისტურ დამოკიდებულების ამყარებს, პირიქით გაუცხოვებულ ან თუნდაც მტრულ მიმართებას ერის ადამიანებისა თუ ამსოფლიური ცხოვრებისათვის გარდაქმნის და  მეგობრობის (დიალოგისმოსურნე) შინაარსს სძენს.

აქედან გამომდინარე ბასილისეული მონოზვნობის ორი დიადი მიზანი იკვეთება:

1. მონოზონი უნდა გახდეს ღვთისმსგავსი, კერძოდ მისი განცხადებული მიზანია სათნოებების აღსრულებით საღვთო სრულყოფილებისაკენ სწრაფვა.

2. სიყვარული – მონასტრული ცხოვრების ფუნდამენტი და მონოზონის ღვთივბოძებული შესაქმისადმი დამოკიდებულების ერთგვარი საზომია.  მას შემდეგ რაც ქრისტიანი მონაზვნური ცხოვრების გადაწყვეტილებას იღებს მისთვის მსახურება უმთავრეს ამოცანად იქცევა. ამ ხედვების გათვალისწინებით მონოზვნობის არა მხოლოდ სოციალური ფორმა გამოიძერწა, არამედ მონასტრები ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიაში სოციალური მსახურების წამყვან ცენტრებად იქცნენ. ბასილის თვალთახედვიდან გამომდინარე ნებისმიერი პიროვნება „საზოგადოებრივი ერთობის განუყოფელი ნაწილია“ და იმავდროულად „პოლიტიკური“ არსებაა. ქრისტიანის როლი და მნიშველობა ამ ერთობაში ადამიანისათვის ღვთივბოძებული ტალანტით მსახურებაა, რომელიც ღვთივსათნოს ცხოვრების ფუნდამენტური სათნოებად აღირაცხება. ქრისტიანის ვალდებულებად ცხადდება გაჭირვებაში მყოფი ადამიანების უპირობო მხარდაჭერა.  ამ მიმართულებით კაპადოკიელი ეპისკოპოსი თავად გახდა სოციალური მსახურების საუკეთესო მაგალითი. გრიგოლ ღვთისმეტყველი მას „ქვრივების დამცველს“ , „ობლების მშობელს“,  „ღარიბების მეგობარს“ , „უცხოთა ძმად“ და „სნეულთა მკურნალად“ მოიხსენიებდა. ბასილის მსახურება სნეულთა, გაჭირვებულთა, ობოლთა თუ სხვა დაუცველი თანამოქალაქეებისადმი თავისი გამოხატულება ფართო კარიტატიულ აქტივობებში ჰპოვა. ეს კი ქალაქ კესარიაში გაჭირვებულთა ცენტრის, მოხუცთა თავშესაფრების და საავადმყოფოებს დაარსებაში იქნა გამოხატული.

ქრისტეს სიტყვები: „მე მოვედი არა იმიტომ, რათა მემსახურონ, არამედ მე ვემსახურო“ მონოზვნების კანონი უნდა გამხდარიყო, სადაც საღვთო ნება მოყვასის მსახურებას მოითხოვს. მონასტრებისათვის მსახურება მათთვის გახდა ლოცვასთან ერთად განუყოფელი ღვაწლი, რაც ეკლესიის სოციალურ მსახურებაში წარმოჩინდა, მსგავსად მსახურებისათვის მოსული იესო ქრისტესი. მთელი ისტორიის მანძილზე ასე ჩნდებოდნენ მონოზვნები იქ სადაც გაჭირვება და სიღარიბე სუფევდა.

მონასტრების სოციალური მსახურება ბასილის ქმედითი სწავლების შედეგად ერთგვარ საშუალებად იქცა საზოგადოებაში ეკონომიკური გაჭირვების შესამცირებლად. ამან თვით ოფიციალურ ეკლესიასა და  რიგ ეპისკოპოსებზე დიდი გავლენა მოახდინა. საავადმყოფოები, მოხუცთა თავშესაფრები, ობოლთა სახლები, გაჭირვებულთა გამოკვების ადგილები, მიუსაფართა და დევნილთა სოციალური ცენტრები მონაზვნების დიაკონისეული აქტივობის  ნათელი გამოხატულება გახდა. რომ არა ათასობით მსახურებისათვის უანგაროდ ჩართული მონოზონი, ბიზანტიაში კარიტატიული და სოციალური მსახურების ამ მასშტაბით განხორციელება წარმოუდგენელი იქნებოდა.  გარდა ამისა არსებული საზოგადოებრივი უსამართლობის მისამართით ეკლესიის მამები და მონოზვნები წინასწარმეტყველური გზავნილებითა და სოციალური კრიტიკით გამოირჩეოდნენ. ბიზანტიის იმპერიაში საავადმყოფოების უდიდესი ნაწილი მონასტრებთან იყო დაფუძნებული და თავად მონოზვნები  სნეულთა მსახურნი და ხშირად მკურნალნიც იყვნენ. კითხვაზე: თუ რატომ უნდა გათავისუფლდეს ამასოფლისაგან მონოზონი? პასუხი იყო: vita contemplativa-ს მიზანი  vita activa-სთვის მომზადებაა. ასე ერთვებოდნენ  კარიტატიულ ღვაწლში მონოზვნები და გაჭრვებული ადამიანების მეგობრის როლს ირგებდნენ. ასე გახდა მონოზვნობა ორგანიზებული სოციალური მსახურების პიონერი და ბიზანტიის იმპერიის სოციალურ ისტორიაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი სამართლიანად დაიმსახურა.

4

ბასილი დიდის სწავლებანი, განსაკუთრებით კი მისი მონოზონთა წესგანგება, როგორც თავად აღნიშნავს არამხოლოდ მონოზვნებისათვის, ასევე ერში მცხოვრები ადამიანებისათვის არის დაწერილი. ასევე დავიწყებული არ უნდა იყოს შემდგომი მიზეზი, რომ მონოზვნებისათვის შექმნილი მსგავსი სახის წესგანგებანი შეუძლებელია ყველა დროში იყოს ქმედითი. ვინაიდან ის სხვადასხვა პერიოდში განსხვავებული საზოგადოებრივი წყობილების ჟამს იქმნებოდა და ხშირად დღევანდელთან შეუსაბამობაში მოდის. აღმოსავლეთის საეკლესიო ცხოვრებაში იმდენად გამყარდა გვიანი იზოლაციონისტური მონოზვნური ეთოსი, რომ ადგილი სხვა ეთიკური შეხედულებებისათვის  სრულად დაიკარგა.[2] ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიის მანძილზე მართლმადიდებელ ეკლესიაში მონოზვნებისათვის გამოძერწილი ეთოსი გაგებულ იქნა როგორც უნივერსალური ქრისტიანული ეთიკა,  მონასტრის კედლებში და მის კედლებს გარეთ მყოფი ადამიანებისათვის.  ამ ყოველივემ აღმოსავლეთში ქმედითი სოციალური სწავლებისა და ეთიკის წარმოქმნა-განვითარება დააბრკოლა, რომელიც ადამიანის ამასოფლის პოზიტიურად მიმღებლობის აღქმასა და სახარებისეულად გარდამოსახედიდან გადააზრებაზე  იქნებოდა მიმართული, ხოლო ეს საზოგადოებასა და სოციალურ ცხოვრებაში ქრისტიანების პასუხისმგებლობით სავსე თანამონაწილეობამდე მიგვიყვანდა. იმავდროულად ბასილი დიდის სწავლება მონასტრული ერთობის სოციალური საზრისსა და ამოცანების შესახებ დავიწყებას მიეცა, შემდგომ ისტორიულ პერიოდში აღმოსავლეთში მონოზვნობის და მისი იდეალების გარკვეულწილად დაცემა მოხდა.

თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ბასილის სოციალური სწავლება და ეთიკა სამწუხაროდ აღმოსავლეთში უნაყოფო მიწაზე დაეცა, ხოლო დასავლეთში პირიქით მისი გააზრება და ხორცშესხმა მოხდა. ეს დასავლეთის ეკლესიაში „ლოცვისა და შრომის“ ერთმანეთისაგან მოუცილებელ სამონაზვნო კანონში გამოიხატა. ისტორიკოსები და სოციოლოგები სამართლიანად ხაზს უსვამენ, რომ ცნობილი ფორმულის „ora et labore“-ს ქმედითუნარიანობა ერთერთი მცირე მიზეზთაგანი გახდა, დასავლური სამყაროს სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული განვითარებისა. კათოლიკური მონაზვნური ორდენების გარდა შრომას (კონკრეტულ პროფესიებსაც) გაცილებით  დიდი საზრისი მარტინ ლუთერმა შესძინა. ასევე კალვინისტურმა მკაცრმა შინაგანზე ორიენტირებულმა ასკეზამ, როგორც აუცილებელმა ნაწილმა დასავლური ყოველდღიური ყოფისა მყარად განსაზღვა ადგილობრივი შრომის კულტურა. სწორედ აქედან მომდინარეობს მოსაზრება, რომ მონოზვნური ფორმულა „ლოცვა და შრომა“ უფრო დასავლური ფენომენია და მისი საწყისები ბენედიქტიანელთა ორდენთან არის კავშირში.  თუმცა დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ ის აღმოსავლური ქრისტიანული ღვთისმეტყველების მონაპოვარია და სრული სავსებით კვლავაც ელოდება გაცოცხლებას ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიებში თუ მორწმუნეთა სოციალურ ერთობაში.

---

[1] ავტორი ხშირად საუბრობს აღმოსავლეთის ეკლესიაში აღმოცენებულ სოციალურ წესრიგზე, მათ შორის მონაზვნებს შორის. მოგვიანებით ეს დასავლეთმა კარგად შეითვისა, ხოლო თავად აღმოსავლეთის ეკლესიებში სხვადასხვა მიზეზთა გამო დავიწყებულ იქნა.

[2] ეს ეხება ბასილი დიდის სოციალურ ეთოსსაც, რომელიც ფაქტიურად გვიანი პერიოდის მართლმადიდებელ ეკლესიებსი დავიწყებას მიეცა.  

წყარო: Savramis Demosthenes, Zwischen Himmel und Erde. Die orthodoxe Kirche heute, Stuttgart 1982, 57-66.

ქრისტიანული სოციალური ეთიკის ბიბლიურ-თეოლოგიური საფუძვლები

• 

ქრისტიანული სოციალური ეთიკის ბიბლიურ-თეოლოგიური საფუძვლები

ავტორი:  ინგებორგ გაბრიელე, ვენის უნივერსიტეტის ქრისტიანული სოციალური ეთიკის პროფესორი

გერმანულიდან თარგმნა შოთა კინწურაშვილმა

1. ღვთის ხატება და პასუხისმგებლობა

დაბადების წიგნის (თავი1-4) შესაქმისა და ცოდვით დაცემის ისტორია შეიცავს ანთოპოლოგიასა და კოსმოლოგიას. ტექსტი მოგვითხრობს ადამიანის შესახებ, მის დამოკიდებულებას ღმერთთან და უნივერსუმში კუთვნილ ადგილზე. ის ასევე წარმოგვიდგენს, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო ღვთის უმაღლესი ქმნილების- ადამიანის საარსებო გარემო საღვთო ნების და აღთქმის თანახმად, და რა მიიღო ადამიანმა ცოდვით დაცემის შემდგომ სოციალურ თუ კოსმიურ რეალობაში.

დაბადების ისტორიაში ექვს დღეში ღვთის მიერ შექმნილ სამყაროს სურათს ვხედავთ, რომლის უმაღლეს მწვერვალად ადამიანის შექმნა არის დასახელებული. მას დაბადების წიგნის პირველი თავის 27-ე  მუხლის მიხედვით განსაკუთრებული ადგილი ებოძა, როგორც ღვთის ხატად და მსგავსად შექმნილს. სწორედ ამიტომ ადამიანს შემოქმედთან  განსაკუთრებული ურთიერთობა გააჩნია, რომელიც მასთან და მისით საზოგადოებაში (თემში) თანამყოფობს. ღვთის ხატება ქრისტიანული ანთროპოლოგიის ისტორიაში  ჰუმანური არსების ფუნდამენტური ნიშანთვისებაა. შესაქმისეული გონი, თავისუფალი ნება და თვითგანსაზღვრულობა, როგორც პასუხისმგებლობა მოყვასთან და შესაქმესთან. ყოველი ადამიანი მიუხედავად მისი რასობრივი, ნაციონალური, კლასობრივი თუ სქესობრივი კუთვნილებისა, თუ  საზოგადოების წინაშე ჩადენილი რაიმე დანაშაულისა  ბოძებული აქვს დაუშრეტელი (ჩაუქრობელი) ღირსება. ის პატივისცემასა და ყურადღებას იმსახურებს, ვინადაინ ღვთის ხატად არის მოვლენილი. ქრისტოლოგიურად ეს არგუმენტი გამოცხადებით მყარდება, ასევე ღვთის მყოფობით ადამიანებთან უკანასკნელის სამსჯავროს შესახებ მათეს სახარების იგავში (მათ 25, 36-45): ტანჯული ადამიანის სახით ჩვენ თავად ქრისტე გვეგებება.  უმცირესი ძმა (და) ხდება ღვთის აწმყოში მყოფობის საიდუმლოება. ვინც მას დაეხმარება, ცნობიერად თუ არაცნობიერად უფალს ემსახურება და ახორციელებს მისი როგორიც ადამიანის მიზანს.  ვინც ასე არ იქცევა, უმალვე კნინდება.

დაბადების წიგნის თანახმად ქალისა და კაცის კავშირი (საზოგადოება/ერთობა) (დაბ 1,27) უძველესი სურათია ადამიანური სოციალურობისა. თანასწორობა და განსხვავებულობა  ერთმანეთთან თანხმობაშია და  სხვებთან თუ განსხვავებულებთან ჩვენს ურთიერთდამოკიდებულების ეთიკურ ამოცანად  იქცევა. უფლის კურთხევა ადამიანზე „აავსეთ დედამიწა და დაეუფლეთ მას“ (დაბ1,28) და იბატონეთ მასზე, ორივე სქესს შესაქმის საქმეში მათ თანამონაწილეობას ამტკიცებს და ავალდებულებს (დაბ 2,15), რომელიც დროთა განმავლობაში განხორციელდება. ბატონობა აქ არ უნდა იქნას მოაზრებული, როგორც დაპყრობა და პირადი მიზნებისათვის გამოყენება. ეს გაგებულ უნდა იყოს, როგორც სამყაროსადმი წესიერი და მზრუნველი მიდგომა, სადაც ადამიანმა უნდა „დაამუშავოს და დაიცვას“ (დაბ 2,15). ან როგორც ეს სიბრძნე სოლომონის წიგნშია აღნიშნული: „რათა სიწმიდით და სიმართლით განაგებდეს სოფელს და წრფელი სულით სჯიდეს სამართალს!“ ( სიბრძნე 9,3).

შესაქმის ისტორიის დასასრულს ცოდვით დაცემის ისტორიაში ზოგადი ადამიანური გამოცდილებაა გადმოცემული. ის თუ როგორია და როგორი უნდა იყოს სამყარო და იქ მომუშაკე ადამიანი, მათ შორის კი მსხვილი ნაპრალია გაჩენილი. ფაქტიურად ადამიანის  ღმერთთან ურთიერთობა შიშითა და თავდაცვითი მდგომარეობით განისაზღვრა (დაბ 3,8). სქესთა შორიდ ურთიერთობა ძალაუფლებაზე პრეტენზიითა და სიხარბით წაიბილწა (დაბ 3,16) , ხოლო ადამიანის დამოკიდებულება ბუნებისადმი, სადაც მან ზრუნვით სავსე შრომით საკუთარი სარჩო უნდა მოიპოვოს, დარღვეულია (დაბ 3, 17). ტექსტი სამყაროსათვის პირველქმნილი ცოდვის ნეგატიურ კოსმიურ და სოციალურ შედეგებზე თემატიზირებას ახდენს, სადაც ბუნების ყვლეფა და მოყვასის (განსაკუთრებით ქალების) სიკვდილიც კი ყოველდღიურ მოცემულობად იქცა(დაბ4).

დაბადების წიგნის პირველი ოთხი თავი ისტორიის დრამატულ ანთროპოლოგიურ საფუძვლებს შეიცავს. აქ კაცობრიობის ისტორია ქრისტიანული გადმოსახედიდან ღმერთის მის ხალხთან კომუნიკაციის ადგილია, თუმცა ასევე ადამიანური დაცემის არენა. მასში დანახულია ადამიანების გამო ღვთის ჭიდილი და ადამიანების ჭიდილი ღმერთთან ერთად.

2. ღმერთის სოლიდარობა და „ღარიბების უპირობო მხარდაჭერა და მსახურება“

ძველი აღთქმის წიგნების ცენტრალური თემა არის იაჰვეს გამოცხადება, რომელიც თავის ხალხს გაჭირვებისა და ჩაგვრისაგან ათავისუფლებს. ამას გვიყვება გამოსვლათა წიგნი (გამ 3-15), რომელიც ისრაელის ეგვიპტელთა მონობისაგან გათავისუფლებას შეგვახსენებს. ის ქმნის ფუნდამენტურ თარიღს ისრაელიანთა ისტორიისა და შესაქმის ისტორიასთან ერთად, რომელიც ბიბლიური რწმენის მეორე ბურჯს წარმოადგენს, რასაც ქრისტიანული ღმერთის გაგებისათვის ასევე დიდი მნიშვნელობა გააჩნია. იაჰვე იმგვარ ღმერთად არის დანახული, რომელიც „სიმართლით განსჯის ღარიბ-ღატაკთ, სისწორით განიკითხავს ქვეყნის ბედშავთ“ (ესაია 11,4). ღმერთის მიერ უუფლებოებისა და სუსტებისადმი ღია მხარდაჭერა ყოველი ადამიანის თანასწორობას ღვთის ხატებასა და მსგავსებაში გამოკვეთავს, ღმერთი განსაკუთრებულად მიეახლება მათ, რომელთა მომავალი და ღირსება საფრთხის ქვეშაა. ათი მცნება (გამ 20,2-7) როგორც ისრაელიანთა კანონთა კრებული  აგრეთვე  ისეთ მცნებებს მოიცავს, რომელიც მხოლოდ იაჰვეს აღიარებასა და თაყვანისცემას  არ ეხება, ასევე ის მოყვასის  სიცოცხლის დაცვასა და ღირსეულ ცხოვრებას უკავშირდება. მშობლების პატივისცემა თუ მოყვასის საკუთრების ხელშეუხებლობა, მისი ცხოვრებისა და უფლებების შეურყევლობა ქმნის  კანონთა იმგვარ საფძვლებს, რამაც საზოგადოებაში სუსტებიც უნდა დაიცვას. ამას გვაჩვენებს დეკალოგის განსაზღვრებანი (გამ 20-23, მეორე რჯლ. 12-26), რაც იმ დროისათვის ჩვენდა გასაკვირად აწესრიგებდა და აკანონებდა, მაგალითად სიღარიბესთან ბრძოლასაც კი. ეს და სხვა გზავნილები: მოთხოვნა კანონის წინაშე თანასწორობისა (მეორე რჯლ 16,19), სასამართლოს მსგავსი ინსტანციის ფორმირება (მეორე რჯლ. 17, 8-13), ასევე სოციალური კანონი – ეს უკანასკნელი ავალდებულებდა მოსახლეობას მინიმალური მატერიალური მხარდაჭერას ღარიბებისადმი: ქვრივები, ობლები თუ უცხოები გარკვეულწილად უზრუნველყოფილი უნდა ყოფილიყვნენ (მეორე რჯლ 14,28). აქვე შემოდის შაბათის მცნების მნიშვნელობა, რომელიც არა მხოლოდ უმაღლესი რჯულის მცნება იყო. ის თავისთავში  ნებისმიერი სოციალური ფენის წარმომადგენლისათვის (ასევე ცხოველებისათვის) დასვენების დღეს მოიაზრებდა (მეორე რჯლ 5, 12-15) და ღრმა სოციალური მნიშვნელობის მატარებელი იყო. ამ კანონის მიხედვით ყოველ მეშვიდე წლის შაბათ დღეს მონებს თავისუფლება ებოძებოდათ (გამ 21, 2-11). უქმობის წელიწადში ყოველ ორმოცდამეათე წელიწადს ვალებისაგან სრული განთავისუფლება  (ლევ 25, 8-17). ამით  მსხვილი მიწათმფლობელებისა თუ მხვილი კაპიტალის მქონეთათვის გარკვეული საზღვრების დაწესება ხდებოდა და გარკვეულწილად მძაფრი სოციალური უთანასწორობის  თავიდან აცილება. შემოქმედ ღმერთს, ბატონს მიწისა და ცისაასევე  აქვს უფლება მიწა თავიდან გადაანაწილოს (მეორე რჯლ 10,14). ეს წესები ჩვენ კარგად გვაჩვენებს (იმისდა მიუხედავად რამდენად სრულდებოდა), რომ ბიბლიური სამართლიანობის გაგება არ ხედავდა მხოლოდ თანასწორობის გარკვეული შინაარსის იდეას, არამედ უპირველესად მიმართული იყო სუსტებისა და ღარიბების დაცვისაკენ. ღარიბებისადმი სოლიდარობა წარმოშობს ბიბლიური ეთიკის ძირითად მახასიათებელს, რომელიც ღრმად იყო მოქცეული იმდროინდელი ღმერთის წარმოდგენაში. მსგავსი ბიბლიური ხედვები ხშირად ცოცხლდებოდა ხოლმე სხვადასხვა ფორმით ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიაში, მაგალითად გათავისუფლების ღვთისმეტყველებაში „ღარიბების უპირობო მსახურება-მხარდაჭერით“.

ცოდნა ღმერთის წინაშე  ყოველი ადამიანის თანაბარი ღირსების შესახებ, არა მხოლოდ კანონთა შექმნის ინსპირატორი იყო, არამედ ის  ცალკეულ ადამიანებსა თუ ჯგუფებს აძლიერებდა იმისათვის რათა არაადამიანური მდგომარეობა, სისტემები თუ მოცემულობები გადაელახათ. ძველაღთქმისეულ წიგნებში მსგავსი ისტორიები არის მამოძრავებელი ძალა აწყმოსათვის ვითარცა „ხსოვნა წინასწარმეტყველური წინააღმდეგობისა უსამართლო ბატონობისადმი“ (Da Silva Gorgulho 1995,160).

ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველები უმაღლესი ძალაუფლების მქონე  პირებსა თუ უმრავლესობას ხშირად მსჯავრს დებდნენ ღარიბების ჩაგვრასა და კერპთაყვანისმცემლობაში. მათი ნებისმიერი კულტისა თუ გაკულტებისაკენ მიმართული საზოგადოების რადიკალური კრიტიკა ხშირად საზოგადოებაში გავრცელებულ ლოცვისა თუ მარხვის პრაქტიკას ეწინააღმდეგებოდა, რომელიც თავისთავში სრულებით არ მოიცავდა სამართლიანობას (იხ. ამოს 4, 4-6. 5,21-27, ესაია 1, 10-17, 58, 1-14, იერემია 7, 1-7).  წინასწარმეტყველთა სოციალური კრიტიკის არსი „წყალობა მსურს, და არა მსხვერპლი: ძველი აღთქმიდან ახალ აღთქმაში(მათ 9,13; 12,7) იქნა შეთვისებული და შემდგომში მთავარ ეთიკურ მოწმობად იქცა.

3. სამართლიანობა – სიყვარული – რჯულის (კულტის) კრიტიკა

ახალი აღთქმა  გარკვეულწილად ძველი აღთქმის შინაარს ეყდრნობა და სრულად ეფუძნება იესოს პიროვნებას. ღვთის განსაკუთრებული სოლიდარობა და გულმოწყალება გაჭირვებული და ცოდვილი ადამიანებისადმი (აქ შეიძლება მოვიაზროთ ყოველი ადამიანი) მისი გზავნილის ძირითად არსს მოიცავს.  როგორც ამას მაგალითად ლუკა მახარებელი თხრობის დასაწყისში იესოს საჯარო საქმეებზე  ფორმულირებისას (ეყრდნობა რა ესაია 61) აკეთებს :

„სული უფლისა ჩემზე, რომლისთვისაც მცხო და მომავლინა გლახაკთა მახარებლად და გულით შემუსვრილთა მკურნალად, ტყვეთათვის განთავისუფლების მაუწყებლად, ბრმათა თვალის ამხელად, ტანჯულთა განსატევებლად და უფლის კეთილსასურველი წლის მქადაგებლად (ლუკ 4,18)“. 

იესო არის უფლისაგან ცხებული, რომელიც ღარიბებს კეთილ ამბავს აუწყებს – ღვთის სამეფოს დადგომას. კეთილი უწყება გათავისუფლების შესახებ  ყოველ ადამიანს მოიაზრებს, რომელთა არსებობა სხვადასხვა მიზეზთა გამო საფრთხის ქვეშ არის. თავდაპირველად ეს შეეხება გამოხსნას – კონკრეტული განსაცდელიდან, რომელსაც ფესვები ცოდვაში აქვს ფეხგადგმული.

ახალი აღთქმა არც შინაარსობრივად და არც ტერმინოლოგიურად არ ყოფს სამართლიანობასა და სიყვარულს. მათ შორის უფრო მეტად განვრცობითი დამოკიდებულებაა: სამართლიანობა წარმოადგენს როგორც პიროვნების ხარისხს ასევე კანონების, ნორმებისა თუ წესების.  სიყვარული  უკლებლივ პიროვნებას მიემართება. სამართლიანობა ითხოვს საზოგადო მოქმედებას. საპირისპიროდ სიყვარული მოიცავს აღიარებას და კეთილგანწყობას სხვისადმი, როგორც პიროვნებებისადმი. მისი ნორმირება წარმოუდგენელია, ვინაიდან ინდივიდისკენაა მიმართული. სამართლიანობის გაგება სადაც მოქმედებისა თუ უფლებების ადრესატი არის სუსტი და უფლებააყრილნი მიეახლება იმას რასაც სიყვარული გულისხმობს. თუმცა სიყვარული შეიძლება კანონის მამოძრავებელ ძალად იქცეს, მიუხედავად იმისა ის არა ნორმირებადია. როგორც „რჯულის აღსრულება“ (რომ 13,10)   უპირველესად კონკრეტულ თუ ცალკეულ წესებს ემყარება.  ამავე საზრისით ღვთისა და მოყვასის სიყვარული (მარკ 12, 28-34 მათ 22, 34-40, ლკ 10,25) ახალი აღთქმის ძირითადი მცნებებია,  რომელზეც დამოკიდებულია „მთელი რჯული და წინასწარმეტყველნი“ (მათ 22,40). სიყვარულის მცნება  იქითკენ არის მიმართულია, რომ მოყვასი როგორც პიროვნება თავის კონკრეტულ მატერიალურ თუ ეგზისტენციალურ გაჭირვებაში გამოხსნილ იქნას. აქ სიყვარრული და რჯული თავის ორმაგ ხასიათს ავლენს: სიყვარული არ შეიძლება კანონად შევთავაზოთ, არამედ მოიცავს თავისუფალ მიმართებას მოყვასისადმი, თუმცა ის შეიძლება ახალი წესრიგის ფუნდამენტად მოგვევლინოს. როგორც უფალი ადამიანებისადმი სიყვარულს მოუკლებელად გასცემს, ასევე უნდა იქნას ჩვენი სიყვარული მოყვასისადმი განაწილებული. სიყვარული (და სამართლიანობა) ასიმეტრიული ხდება (სინოპტიკოსებთან) პრაქტიკული თვალსაზრისით როგორც ცალმხრივად გაგებული, ერთის მხრივ ღმერთისადმი მიმართებას საზომად იღებს და როგორც ადამიანურ მოქმედებას და ღირსებას ითვალისწინებს.   ის  ყველასათვის მოქმედებს, იქნება ეს მათი კონკრეტული მდგომარეობითა თუ შედეგით გამოწვეული, სოციალურად გარიყულნი, როგორებიც არიან: ავადმყოფები, უცხონი, ქალები თუ ბავშვები, „ცოდვილები თუ მებაჟეები“.

ღმერთთან მიმსგავსების ვალდებულება და მისი სიყვარული, ვითარცა მადლით სავსე მიმართება რადიკალურ მოქმედებებისაკენ გვიბიძგებს: მაგალითად მტერსაც უნდა მივუტეოთ (მაგ. მათ 5, 43-48, მათ 18, 23-35). ყველანი ვინც ითხოვენ, დიდსულოვნად უნდა მიეცეთ (მათ 5,40) და სტუმარმასპინძლობა მათ მიმართაც უნდა იყოს, ვისაც ამის მოთხოვნა საერთოდ არ ძალუძთ (ლუკ14, 12-15). ასეთი ცალმხრივი ეთიკის შემხედვარე იბადება კითხვა, არის ადამიანისათვის  მსგავსი მოქმედებების აღსრულება შესაძლებელი, რომელიც იმთავითვე ემყარება ცვალებადობასა და საზღვრებს.  უნივერსალური სიყვარულის მიმართ ვალდებულება ხაზს უსვამს და ეთიკურ კავშირს პოულობს „სამართლიანობასთან“. ფრანგი ფილოსოფოსი პაულ რიშერი ამასთან დაკავშირებით საუბრობს გაცვლის ეკონომიკიდან მოწყალების გაცვლის ეკონომიკაზე გადასვლას. მისი მიზანია ძალადობით, სიძულვილითა და მტრობით მოწამლული და განმტკიცებული სოციალური ურთიერთობანი გადატყდეს და განახლდეს. კითხვაზე: „ვინ არის მოყვასი ჩემი?“ მარტივი პასუხია: „ყოველი, ვინც წყალობას ითხოვს“ (ლუკ10,29). განსხვავებას მეგობარსა და მტერს, ახლობელსა თუ უცხოს შორის აღმოფხვრის სიყვარულის უნივერსალური ვალდებულება, რომლის საბოლოო სიმყარე ღმერთში მოიძიება. მასში ყოველი ადამიანისადმი არადისკრიმინირებულ სიყვარულის ფესვებს შევეგებებით (მათ 5, 45, ლუკ 6,35).

იესოს რჯულის მისამართით გამოთქმულ კრიტიკაში კიდევ ერთხელ ვხედავთ  სიყვარულსა და სამართლიანობას შორის გამწვავებას. იესოს და მისი მოწაფეების მიერ ძველაღთქმისეული შაბათის უქმობის დარღვევის შესახებ სახარებისეული იგავი   გვაძლევს მაგალითს, რომ რჯულის კანონებიც არა არიან ხელშეუვალნი. არსებობს უფლება და მათ შორის მოვალეობაც კი, მისი კრიტიკის, როდესაც ის სიცოცხლეს მხარდაჭერის ნაცვლად აბრკოლებს მას, ვინაიდან: „შაბათი კაცისათვის შეიქმნა, და არა კაცი შაბათისათვის“ (მარკ 2, 27).

კონკრეტულად ადამიანი, მისი სიცოცხლე და საჭიროებანი არის უმაღლესი ნორმა, რომელიც როგორც სიყვარულის ცნება ცალკეულ კანონებსა თუ რჯულზე მაღლა შეიძლება დადგეს, ხოლო ამ უკანასკნელის წყარო და მასშტაბი ისევ და ისევ სიყვარული უნდა იყოს. ახლანდელი რჯულისა თუ ტრადიციიის კრიტიკა, კანონებისა და ინსტიტუციების მისი ჰუმანური პერსპექტივიდან გადააზრებას კვლავაც ბიბლიურ საფუძვლებამდე მივყავართ.

4. პირველქრისტიანული თემის ეთიკა და მათი დამოკიდებულება სახელმწიფოსთან

დასაბამიდან ქრისტიანულმა თემმა იესოს სიტყვების თანახმად  მოყვასის სიყვარული და სოციალური სამართლიანობის იდეა სრულად შეითვისა. ამის კარგი მაგალითებია დიაკონების გამორჩევა (საქ 6,1-6), ადრექრისტიანული სამრევლოების საერთო სიკეთეების განაწილება (საქ 4, 32-35) ასევე პავლეს მიერ იერუსალიმში და-ძმებისადმი მოწყალების შეგროვება (1კორ 16, 1-4). თავდაპირველად კარიტატიული საქმიანობა სამრევლო თემის შიდა ასპარეზს მოიცავდა, ხოლო სხვა ადამიანებისადმი ქრისტიანები მიმტევებლები და დასახმარებლად მზადმყოფნი უნდა ყოფილიყვნენ (რომ 12, 17). სამრევლოში სოციალური განსხვავებულობა ძირეულად ქრისტეში ერთობამ გააუქმა (გალ 3,26-28). ამას თავისი გამოხატულება გააჩნდა განსაკუთრებით ღარიბ და-ძმებთან მიმართებაში ქრისტიანების ერთობლივ თავმოყრისას, განსაკუთრებით  ერთობლივი ტრაპეზობისას (იაკ 2, 1-13). ეს მოთხოვნები ჯერ კიდევ არ მიდიოდა სამართლებრივ-ინსტიტუციონალურ ფორმების, მაგალითად მონობის კითხვის ნიშნის ქვეშ დასმისაკენ (1კორ 7, 20).  ეს კი განპირობებული იყო თეოლოგიურ-აპოლოგეტიკური არგუმენტით:  პირველი ქრისტიანების სამყაროს აღსასრულის მოლოდინი და რწმენა. ადრეული ქრისტიანული სამრევლოებს ძალიან სუსტი პოლიტიკური გავლენა წარმოუდგენელსა და გარკვეულწილად მოულოდნელსაც ხდიდა იმ დროში ფუნდამენტური სოციალური თუ ეკონომიკური სისტემების ცვლილებასთან მათ კავშირს ან ღია დაპირისპირებას. დღევანდელი გადმოსახედიდან მონობა ან ქალთა თანასწორუფლებიანობა, ეს  იმდროინდელ ქრისტიანთა სააზროვნო თუ სამოქმედო ჰორიზონტს სცდებოდა. აქედან გამომდინარე ანაქრონისტულია მსგავსი მოლოდინის ქონა.

ეკლესიის დამოკიდებულება რომაულ სახელმწიფოსთან და მის საკანონმდებლო ნორმებთან კომპლექსური თემაა. კეისარს კეისრისა, ღმერთს ღვთისა (მათ 22,21) და აქვე იესოს და არა კეისარის იმპერიას ეკუთვნის ქრისტიანების ლოიალობა. ამის კარგი მაგალითია ბერძნულ-რომაული იმპერიული ტერმინოლოგიის გადმოტანა პირველქრისტიანთა საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგიაში (Kyrilos, Basileia…) ქრისტესა და მისი იმპერიაზე -ცათა სასუფეველზე, ასევე ქრისტიანულ თემზე როგორც ქრისტეს ბატონობის წარმომადგენელზე (ფილ3,20). ქრისტიანები ვალდებულები არიან მიჰყვნენ სახელმწიფო კანონებს, იმდენად რამდენადაც იგი მათი სამართლიანობისა და მშვიდობის გარანტი იქნება. სახელმწიფოს აღიარება,  როგორც მშვიდობიანი თანაცხოვრების გარანტი  (რომ13) სიყვარულის მცნების ნაწილად იქნა გაგებული, როგორც ამას რომაელთა ეპისტოლეს კონტექსტში ვხედავთ თავი 13,1-7. თუმცა სახელმწიფოსადმი ლოალობასაც აქვს გარკვეული საზღვრები. იქ სადაც კანონის მოთხოვნები რწმენის უმაღლეს ხედვებს ეწინააღმდეგება.  ვალდებულების ლეგიტიმაცია „მორჩილება ღვთისა უფრო გვმართებს, ვიდრე ადამიანებისა“ (საქ 5,29), თავდაპირველად სახელმწიფოსთან დაპირისპირებას ითხოვდა, როდესაც იმპერია ქრისტიანებისაგან არასამართლიან მოქმედებას მოითხოვდა ან აიძულებდა. როდესაც სახელმწიფო ტოტალიტარულ უსამართლობად გარდაიქმნება, რომელიც მისი წევრებისაგან აბსოლიტურ აღიარებას მოითხოვს, აქ შემოდი ქრისტიანული რწმენა – მხოლოდ ღმერთია აბსოლიტური აღიარების ღირსი. მაშინ სახელმწიფოს მორჩილება უკუგდებულ უნდა იქნას! ამას მოწმობს იოანეს გამოცხადების  13ე თავი. აქ წარმოდგენილია სახელმწიფოსადმი ორი სახის ქრისტიანული დამოკიდებულება უნდა იქნას ახალ აღთქმაში იმდროს არსებული სოციო-პოლიტიკური-კულტურული თუ მსოფლმხედველობრი მდგომარეობიდან დანახული. კონკრეტული სახელმწიფოს ნორმები იქამდე არის სავალდებულო, ვიდრე ის რელიგიური ადამიანის უმაღლეს მცნებებს არ დაუპირისპირდება. ეს კი ეკლესიას ყოველ სახელმწიფოში შემდეგს ავალდებულებს:  ნებისმიერ ეპოქაში სულმუდამ ფხიზელი და კრიტიკული დამოკიდებულება გააჩნდეს არსებულ ნორმებთან და მის პრაქტიკულ განხორციელებასთან მიმართებაში!

 წყარო: Gabriel Ingeborg, Grundzüge und Positionen Katholischer Sozialethik, in: Perspektiven ökumenischer Sozialethik : der Auftrag der Kirchen im größeren Europa, Ostfildern 2006, 158-165. 

6.10. 2020